Montana, bang miền Tây Hoa Kỳ, không chỉ nổi tiếng với phong cảnh thiên nhiên hùng vĩ mà còn là một trong số ít khu vực giàu tài nguyên đá quý của quốc gia. Từ cuối thế kỷ 19, lịch sử khai thác khoáng sản của Montana đã gắn liền với vàng, bạc và đồng. Trong quá trình tìm kiếm vàng, một kho báu khác đã được phát hiện – sapphire Montana, viên đá quý quyến rũ với vẻ đẹp độc đáo và câu chuyện lịch sử hấp dẫn. Bài viết này sẽ đưa bạn đến khám phá những địa điểm khai thác sapphire nổi tiếng nhất Montana, nơi những viên đá quý này đã được khai quật và làm say đắm giới mộ điệu trên khắp thế giới.
Lịch Sử Khai Thác Sapphire Montana
Lịch sử khai thác sapphire ở Montana bắt đầu từ nửa sau thế kỷ 19, khi những người thợ đào vàng phát hiện ra corundum, một khoáng chất chứa sapphire, trong quá trình tìm kiếm vàng tại khu vực Tây Nam Montana. Sự kiện này đã mở ra một chương mới trong lịch sử khai thác khoáng sản của bang, với sapphire nhanh chóng trở thành một nguồn tài nguyên quý giá bên cạnh vàng, bạc và đồng.
Sapphire được tìm thấy ở bốn khu vực chính của Montana, mỗi khu vực mang một dấu ấn lịch sử và đặc điểm riêng biệt:
- Thượng nguồn sông Missouri (1865): Những viên sapphire đầu tiên được phát hiện tại mỏ trầm tích phù sa dọc theo thượng nguồn sông Missouri, đánh dấu sự khởi đầu của ngành khai thác sapphire ở Montana.
- Dry Cottonwood Creek (1889): Tiếp sau đó, sapphire được tìm thấy tại Dry Cottonwood Creek, cũng là một mỏ trầm tích phù sa, mở rộng thêm khu vực khai thác.
- Rock Creek / Gem Mountain (1892): Rock Creek, hay còn gọi là Gem Mountain, trở thành mỏ trầm tích phù sa quan trọng nhất, với sản lượng khai thác lớn nhất trong lịch sử.
- Yogo Gulch (1895): Yogo Gulch nổi bật với vai trò là mỏ trầm tích gốc duy nhất, nơi sapphire được tìm thấy trực tiếp trong đá mẹ, khác với các mỏ phù sa khác.
Vị trí của các mỏ sapphire ở bang Montana của Hoa Kỳ. Yogo Gulch là mỏ chính duy nhất, trong khi Rock Creek là mỏ phù sa quan trọng nhất.
Vị trí các mỏ sapphire Montana – Nguồn: GIA
Sapphire Yogo, được khai thác từ mỏ Yogo Gulch, nổi tiếng với màu sắc xanh lam đến tím lilac tuyệt đẹp, độ trong suốt cao và sự đồng đều màu sắc. Tuy nhiên, kích thước nhỏ là một hạn chế của sapphire Yogo, khiến chúng hiếm khi đạt đến đẳng cấp thế giới về kích thước. Mặc dù vậy, sapphire Yogo vẫn được đánh giá cao và có giá trị cao trên thị trường Hoa Kỳ.
Sapphire từ các mỏ phù sa như Rock Creek, Missouri River và Dry Cottonwood Creek lại mang đến sự đa dạng về màu sắc, bao gồm các màu “fancy color” độc đáo và màu xanh xám (grayish blue). Đặc biệt, sapphire Bicolor, với sự pha trộn hai màu sắc trên cùng một viên đá, là đặc trưng nổi bật của sapphire Rock Creek.
Trong giai đoạn đầu, sapphire Montana chủ yếu được khai thác để phục vụ ngành công nghiệp đồng hồ, đặc biệt là cung cấp đá sapphire tự nhiên cho các bộ phận chuyển động của đồng hồ. Tuy nhiên, sự phát triển của sapphire tổng hợp đã làm giảm đáng kể nhu cầu sapphire tự nhiên cho mục đích công nghiệp. Ngày nay, sapphire Montana chủ yếu được khai thác để chế tác trang sức và phục vụ du lịch.
Mỏ Missouri River – Nơi Khai Sinh Sapphire Montana
Mỏ Missouri River, nằm dọc theo thượng nguồn sông Missouri, là nơi đầu tiên phát hiện ra sapphire ở Montana vào năm 1865. Những người thợ đào vàng đã tìm thấy những tinh thể sapphire trong lớp sỏi đá ven sông, cách Helena khoảng 24 km về phía Đông Bắc.
Ed R. Collins, một người tiên phong trong việc khai thác đá quý, đã nhận ra tiềm năng của những viên sapphire này và gửi chúng đến New York để chế tác bởi các nhà chế tác đá quý nổi tiếng như Tiffany & Co. và M. Fox & Co., cũng như các xưởng chế tác ở nước ngoài.
Năm 1873, Tiến sĩ J. Lawrence Smith, một nhà khoáng vật học uy tín, đã nghiên cứu và xác nhận rằng sapphire từ sông Missouri là nguồn corundum chất lượng cao, vượt trội so với bất kỳ nguồn nào khác ở Hoa Kỳ vào thời điểm đó.
Trong thời kỳ Chiến tranh Thế giới thứ hai, mỏ Eldorado Bar thuộc khu vực sông Missouri đã đóng một vai trò quan trọng. Mặc dù Tổng thống Roosevelt ra lệnh đóng cửa các mỏ vàng vào năm 1942 để tập trung nguồn lực cho chiến tranh, công ty khai thác mỏ Perry-Schroeder vẫn được phép tiếp tục nạo vét vàng tại Eldorado Bar. Lý do là vì sapphire, một sản phẩm phụ quan trọng của quá trình khai thác vàng tại đây, có ứng dụng quân sự thiết yếu trong bom, ngư lôi và bánh mài. Từ năm 1940 đến 1944, tàu nạo vét vàng Perry-Schroeder đã thu hồi được khoảng 7 triệu carat sapphire từ Eldorado Bar, phần lớn được sử dụng cho mục đích công nghiệp.
Mỏ Eldorado Bar – Nguồn: GIA
Trong lịch sử, dọc theo sông Missouri đã có ít nhất 9 mỏ sapphire được khai thác, bao gồm American Bar, Eldorado Bar, Dana’s Bar, McCune Bar, Metropolitan Bar, Spokane Bar, French Bar, Gruell’s Bar và Emerald Bar. Tất cả các mỏ này đều khai thác cả vàng và sapphire.
Ngày nay, một số mỏ như Eldorado Bar và Spokane Bar vẫn hoạt động, chủ yếu phục vụ du khách và những người yêu thích đá quý. Sapphire thô từ khu vực sông Missouri được bán cho các thợ kim hoàn, đại lý đá quý và những người có sở thích chế tác đá quý.
Lớp sỏi chứa sapphire tại sông Missouri – Nguồn: GIA
Sapphire từ mỏ Eldorado Bar thường có màu phấn đặc trưng, đặc biệt là xanh lam ánh lục và xanh lục ánh lam. Ngoài ra, tại khu vực này còn tìm thấy các màu hồng, tím, vàng, xanh lục đậm và ruby, nhưng với số lượng ít hơn. Đôi khi, người ta cũng phát hiện được những viên sapphire kích thước lớn, có viên nặng gần 50 carat.
Để cải thiện độ trong suốt và màu sắc, nhiều viên sapphire sông Missouri được xử lý nhiệt. Tuy nhiên, một số lượng đáng kể vẫn được bán ở trạng thái tự nhiên, giữ nguyên vẻ đẹp nguyên bản của chúng.
Sapphire sông Missouri đã qua xử lý nhiệt – Nguồn: GIA
Mỏ Rock Creek – “Núi Đá Quý” Của Montana
Mỏ Rock Creek, còn được gọi là Gem Mountain (Núi Đá Quý), là mỏ khai thác sapphire từ trầm tích phù sa lớn nhất ở Montana và là khu vực duy nhất duy trì hoạt động khai thác liên tục từ năm 1892 đến Thế chiến II.
Năm 1901, Hiệp hội Khai thác Đá quý Hoa Kỳ được thành lập tại Philipsburg, với mục tiêu chính là khai thác và thương mại hóa sapphire từ mỏ Rock Creek. Phần lớn sapphire thô từ mỏ này được chuyển đến Geneva, Thụy Sĩ, để chế tác và cung cấp cho ngành công nghiệp đồng hồ Thụy Sĩ.
Giai đoạn khai thác quy mô lớn tại Rock Creek diễn ra từ năm 1906 đến 1923. Hoạt động khai thác tiếp tục một thời gian ngắn trước Thế chiến II, nhưng sau đó giảm sút do sự xuất hiện của sapphire tổng hợp.
Ngày nay, Rock Creek Sapphire được khai thác chủ yếu để phục vụ ngành trang sức và du lịch. Tuy nhiên, gần đây, việc lắp đặt các cơ sở khai thác và chế biến cơ giới hóa quy mô lớn đã đánh dấu sự trở lại của hoạt động khai thác sapphire quy mô lớn tại khu vực này.
Bản đồ mỏ Rock Creek – Nguồn: GIA
Mỏ Rock Creek nổi tiếng với sản lượng khai thác lớn, nhưng hầu hết sapphire từ đây đều cần phải xử lý nhiệt để cải thiện màu sắc.
Hoạt động khai thác tại mỏ Rock Creek – Nguồn: GIA
Sapphire Rock Creek nổi bật với các màu sắc đa dạng và độc đáo, đặc biệt là sapphire Bicolor với sự kết hợp màu sắc như vàng/xanh lục, vàng/xanh lam nhạt, cam/xanh lam, hoặc các sắc thái khác nhau của màu vàng. Giác cắt “Helena Oval”, được đặt theo tên thủ phủ của Montana, cũng là một đặc trưng của sapphire Rock Creek.
Montana fancy color sapphires
Sapphire fancy color từ Montana – Nguồn: GIA
Gem Mountain Sapphire Mine, một công ty khai thác tại Rock Creek, đã phát triển mô hình kinh doanh đa dạng, kết hợp khai thác, chế biến, du lịch và bán lẻ trang sức. Du khách có thể trải nghiệm hoạt động đãi sapphire tại khu vực rửa đá của mỏ, tạo nên một hình thức du lịch độc đáo và hấp dẫn.
Du khách ở mọi lứa tuổi săn tìm đá quý tại Gem Mountain.
Du khách đãi sapphire tại Gem Mountain – Nguồn: GIA
Mỏ Yogo Gulch – “Viên Ngọc Bích” Xanh Lam Độc Nhất Vô Nhị
Mỏ Yogo Gulch, được phát hiện vào năm 1895, là mỏ sapphire trầm tích gốc duy nhất ở Montana. Điều này có nghĩa là sapphire Yogo được khai thác trực tiếp từ đá mẹ, chứ không phải từ trầm tích phù sa như các mỏ khác. Yogo Gulch được coi là một trong những mỏ đá quý quan trọng nhất của Hoa Kỳ.
Jake Hoover, một người thợ đào vàng, đã tình cờ phát hiện ra những viên đá màu xanh lam sáng bóng tại Yogo Gulch. Ông đã gửi những viên đá này đến Tiến sĩ George Kunz của Tiffany & Co. ở New York, và chúng được xác định là sapphire. Hoover cùng với SS Hobson và Jim Bouvet đã hợp tác khai thác sapphire tại khu vực này.
Mỏ Yogo Gulch – Nguồn: GIA
Sapphire Yogo nổi tiếng với màu xanh lam đậm, đồng đều, đôi khi có ánh tím lilac, độ trong suốt cao và không có sự phân vùng màu sắc. Một ưu điểm đặc biệt của sapphire Yogo là chúng không cần xử lý nhiệt để đạt được màu sắc và độ trong suốt đẹp nhất.
Rough and cut sapphires, blue to violet or purple, Yogo Gulch mine, Montana, USA.
Sapphire Yogo thô và đã chế tác – Nguồn: GIA
Tuy nhiên, kích thước nhỏ là một đặc điểm cố hữu của sapphire Yogo. Hầu hết các tinh thể đều dẹt và hiếm khi chế tác được viên đá quý trên 1 carat. Những viên đá 2 carat trở lên cực kỳ hiếm. Mặc dù vậy, sapphire Yogo vẫn có giá trị cao, đặc biệt là trên thị trường Hoa Kỳ, nơi chúng được đánh giá cao hơn so với thị trường thế giới.
Mỏ Yogo Gulch ước tính đã khai thác được 18.2 triệu carat sapphire thô và hơn 500.000 carat sapphire đã chế tác. Mặc dù đã khai thác trong hơn một thế kỷ, mỏ Yogo Gulch vẫn được cho là còn trữ lượng đáng kể.
Yogo blue sapphire jewelry
Trang sức sapphire Yogo – Nguồn: GIA
Kết Luận
Những mỏ sapphire lịch sử tại Montana không chỉ là nguồn cung cấp đá quý mà còn là những di sản văn hóa và lịch sử độc đáo của bang. Từ những mỏ phù sa dọc sông Missouri và Rock Creek đến mỏ gốc Yogo Gulch, mỗi địa điểm đều mang trong mình những câu chuyện khai thác, những viên đá quý đặc trưng và những đóng góp vào lịch sử phát triển của ngành khai thác khoáng sản và đá quý Hoa Kỳ. Khám phá những mỏ sapphire này không chỉ là hành trình tìm hiểu về đá quý mà còn là cơ hội để khám phá vẻ đẹp thiên nhiên, lịch sử và văn hóa đặc sắc của Montana, miền Tây Hoa Kỳ.