Mỗi độ đầu hè, bờ biển Maine lại rộn ràng khi hàng triệu con cá trích sông vượt qua những dòng chảy mạnh mẽ của Đại Tây Dương, tìm về những con suối và hồ nước ngọt nơi chúng sinh ra để sinh sản. Đây không chỉ là một hiện tượng tự nhiên kỳ thú mà còn là minh chứng cho sự hồi sinh mạnh mẽ của hệ sinh thái nơi đây, gắn liền với lịch sử nghề đánh bắt cá lâu đời và đầy biến động của tiểu bang Maine. Hành trình ngược dòng của cá trích sông phản ánh một chương mới trong câu chuyện về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên tại vùng đất này, nơi những nỗ lực bảo tồn đang viết nên tương lai tươi sáng cho cả cộng đồng và môi trường.
Khởi Nguyên Nghề Cá Maine và Vai Trò Của Cá Trích Sông
Nghề đánh bắt cá tại Maine có một lịch sử phong phú, bắt nguồn từ hàng ngàn năm trước khi những bộ tộc bản địa như người Abenaki đặt nền móng cho cuộc sống dựa vào biển cả và sông hồ. Họ đã khai thác nguồn lợi thủy sản dồi dào, từ cá hồi Đại Tây Dương hùng vĩ đến cá tuyết, tôm hùm và đặc biệt là cá trích sông. Cá trích sông, với số lượng lớn và khả năng di cư ngược dòng ấn tượng, đóng vai trò then chốt trong cả hệ sinh thái lẫn đời sống kinh tế, văn hóa của cộng đồng bản địa.
Cá trích sông không chỉ là nguồn thực phẩm quan trọng, cung cấp protein và chất dinh dưỡng thiết yếu mà còn là mồi nhử tự nhiên cho các loài cá có giá trị khác như cá bơn và cá tuyết. Người Abenaki đã phát triển các kỹ thuật đánh bắt cá trích sông tinh xảo, sử dụng vó, lưới và các công cụ tự chế từ vật liệu thiên nhiên để khai thác bền vững nguồn tài nguyên này. Cá trích sông còn mang ý nghĩa tâm linh, xuất hiện trong truyền thuyết và nghi lễ của họ, thể hiện sự gắn kết sâu sắc giữa con người và thiên nhiên.
Khi những người châu Âu đầu tiên đặt chân đến Maine vào thế kỷ 17, họ nhanh chóng nhận ra tiềm năng to lớn của nghề cá nơi đây. Ngư nghiệp trở thành trụ cột kinh tế của vùng đất mới, thu hút dân nhập cư và hình thành nên các cộng đồng ven biển trù phú. Cá trích sông tiếp tục giữ vai trò quan trọng, không chỉ là nguồn thực phẩm giá rẻ mà còn là mồi câu không thể thiếu cho nghề đánh bắt cá tuyết và các loài cá thương mại khác đang phát triển mạnh mẽ. Các phương pháp đánh bắt cá trích sông dần được hiện đại hóa, nhưng vai trò của loài cá nhỏ bé này trong hệ sinh thái và nền kinh tế Maine vẫn không hề thay đổi.
Giai Đoạn Đập Hóa và Suy Thoái Nghề Cá
Bước sang thế kỷ 18 và 19, sự phát triển công nghiệp đã mang đến những thay đổi sâu sắc cho Maine, cả về kinh tế lẫn môi trường. Để đáp ứng nhu cầu năng lượng cho các nhà máy cưa, xưởng xay và sau này là nhà máy thủy điện, hàng loạt con đập đã được xây dựng trên khắp các con sông của Maine. Những con đập này, dù mang lại lợi ích kinh tế trước mắt, lại vô tình chặn đứng đường di cư sinh sản của cá trích sông và nhiều loài cá khác.
Sự suy giảm số lượng cá trích sông bắt đầu trở nên rõ rệt khi các con đập mọc lên như nấm sau mưa. Việc mất đi môi trường sinh sản tự nhiên ở thượng nguồn sông đã khiến quần thể cá trích sông suy giảm nghiêm trọng. Hậu quả không chỉ dừng lại ở việc giảm sản lượng đánh bắt cá trích sông mà còn kéo theo sự suy thoái của cả hệ sinh thái. Các loài động vật ăn thịt cá trích sông như chim biển, động vật có vú và các loài cá lớn hơn cũng bị ảnh hưởng do thiếu nguồn thức ăn. Nghề đánh bắt tôm hùm và cá bơn, vốn phụ thuộc vào cá trích sông làm mồi, cũng gặp khó khăn.
Đến thế kỷ 20, tình trạng ô nhiễm nguồn nước do chất thải công nghiệp và sinh hoạt càng làm trầm trọng thêm vấn đề. Các dòng sông Maine, vốn từng là huyết mạch sự sống, dần trở nên ô nhiễm và nghèo nàn về đa dạng sinh học. Nghề đánh bắt cá truyền thống, vốn là niềm tự hào và nguồn sống của nhiều cộng đồng ven biển, đứng trước nguy cơ suy tàn. Người dân Maine dần nhận ra rằng, sự phát triển kinh tế không thể đánh đổi bằng việc hủy hoại môi trường và nguồn tài nguyên thiên nhiên quý giá.
Cuộc Cách Mạng Dỡ Bỏ Đập và Sự Hồi Sinh Của Cá Trích Sông
Trong bối cảnh đó, Maine đã trở thành tiểu bang tiên phong trong phong trào dỡ bỏ đập trên khắp nước Mỹ. Nhận thức được tầm quan trọng của việc khôi phục các dòng sông tự nhiên và hệ sinh thái khỏe mạnh, các nhà khoa học, nhà quản lý và cộng đồng địa phương đã chung tay hành động. Năm 1999, việc dỡ bỏ đập Edwards trên sông Kennebec, một con đập lớn đã tồn tại hơn 160 năm, đã đánh dấu một bước ngoặt lịch sử.
Quyết định dỡ bỏ đập Edwards, ban đầu vấp phải nhiều tranh cãi và lo ngại về kinh tế, đã chứng minh tính đúng đắn của mình khi mang lại những kết quả đáng kinh ngạc. Chỉ sau vài năm, dòng sông Kennebec đã hồi sinh mạnh mẽ. Cá hồi Đại Tây Dương, loài cá quý hiếm từng bên bờ vực tuyệt chủng, bắt đầu quay trở lại sinh sản. Cá trích sông, loài cá vốn bị lãng quên, cũng nhanh chóng phục hồi số lượng. Sự thành công của việc dỡ bỏ đập Edwards đã tạo tiền lệ và động lực cho các dự án tương tự trên khắp Maine và nước Mỹ.
Tiếp nối thành công đó, Maine tiếp tục dỡ bỏ hàng loạt con đập khác trên các sông Penobscot, Presumpscot và nhiều dòng sông nhỏ khác. Việc dỡ bỏ đập Smelt Hill trên sông Presumpscot vào năm 2002, được nhắc đến trong bài viết gốc, là một ví dụ điển hình. Sau gần 200 năm bị chặn đường, cá trích sông đã có thể tự do di cư ngược dòng lên hồ Highland để sinh sản. Hàng chục ngàn con cá trích sông đã quay trở lại sông Presumpscot mỗi năm, mang theo sự sống và hy vọng về một tương lai tươi sáng hơn.
Cá trích sông. (Ảnh: NatGeo)
Những nỗ lực dỡ bỏ đập không chỉ mang lại lợi ích cho cá trích sông và các loài cá di cư khác mà còn cải thiện chất lượng nước, tăng cường đa dạng sinh học và tạo ra các cơ hội du lịch sinh thái mới. Người dân Maine giờ đây có thể tự hào về những dòng sông hồi sinh, nơi cá trích sông lại tung tăng bơi lội, chim chóc và động vật hoang dã tụ hội, và con người có thể tìm thấy sự kết nối sâu sắc với thiên nhiên.
Tương Lai Nghề Cá Maine và Bài Học Từ Cá Trích Sông
Ngày nay, nghề cá Maine vẫn là một ngành kinh tế quan trọng, nhưng đã có những thay đổi đáng kể về cách tiếp cận và quản lý. Bài học từ câu chuyện phục hồi cá trích sông đã giúp cộng đồng và chính quyền Maine nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của việc bảo tồn hệ sinh thái biển và sông hồ. Quản lý nghề cá bền vững, bảo vệ môi trường sống của các loài thủy sản và đầu tư vào nghiên cứu khoa học đã trở thành những ưu tiên hàng đầu.
Mặc dù vẫn còn nhiều thách thức phía trước, như biến đổi khí hậu và áp lực khai thác quá mức, nhưng Maine đang đi đúng hướng trên con đường phát triển nghề cá bền vững. Sự hồi sinh của cá trích sông là một minh chứng rõ ràng cho thấy, khi con người hành động có trách nhiệm và tôn trọng thiên nhiên, những điều kỳ diệu có thể xảy ra. Câu chuyện về lịch sử nghề đánh bắt cá tại Maine, từ những ngày đầu khai thác đến cuộc cách mạng dỡ bỏ đập và sự hồi sinh của cá trích sông, là một nguồn cảm hứng lớn cho những nỗ lực bảo tồn thiên nhiên trên toàn thế giới.
Kết Luận
Lịch sử nghề đánh bắt cá tại Maine là một hành trình dài, đầy thăng trầm và biến động, nhưng cũng không thiếu những khoảnh khắc hồi sinh kỳ diệu. Từ vai trò không thể thiếu của cá trích sông trong hệ sinh thái và đời sống con người, đến giai đoạn suy thoái do đập hóa và ô nhiễm, và cuối cùng là cuộc cách mạng dỡ bỏ đập mang lại sự hồi sinh ngoạn mục, câu chuyện này chứa đựng những bài học quý giá về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên. Maine đã cho thấy rằng, bảo vệ môi trường không chỉ là trách nhiệm mà còn là chìa khóa để đảm bảo sự phát triển bền vững cho cả cộng đồng và các thế hệ tương lai. Hành trình phục hồi cá trích sông vẫn đang tiếp diễn, và nó hứa hẹn sẽ viết tiếp những chương mới đầy hy vọng cho nghề cá Maine và cho sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên trên khắp thế gian.