Nhắc đến Tây Ninh, người ta thường nghĩ ngay đến Núi Bà Đen hùng vĩ, Tòa Thánh Cao Đài uy nghiêm hay những món đặc sản trứ danh như bánh canh Trảng Bàng. Thế nhưng, ẩn mình giữa vùng đất nắng gió này còn có một nét đẹp văn hóa độc đáo, mang đậm hồn quê, đó chính là làng nghề làm bánh tráng Trảng Bàng. Nơi đây không chỉ nổi tiếng với món bánh tráng phơi sương mềm dẻo, thơm ngon mà còn là điểm đến hấp dẫn cho những ai muốn khám phá và trải nghiệm văn hóa ẩm thực truyền thống của vùng đất Nam Bộ. Hãy cùng Du lịch khắp thế gian khám phá những điều thú vị tại làng nghề bánh tráng Trảng Bàng, nơi lưu giữ tinh hoa ẩm thực Việt Nam qua bao thế hệ.
Giới thiệu chung về làng nghề bánh tráng Trảng Bàng
Vị trí địa lý và lịch sử hình thành
Làng nghề bánh tráng Trảng Bàng tọa lạc trên trục đường Quốc lộ 22, thuộc khu phố Lộc Du, thị trấn Trảng Bàng, tỉnh Tây Ninh. Nơi đây cách trung tâm thành phố Tây Ninh khoảng 40km về hướng TP.HCM. Với lịch sử hình thành và phát triển hàng trăm năm, làng nghề không chỉ là nơi sản xuất bánh tráng mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa, kinh tế của người dân Trảng Bàng.
Theo các nghệ nhân cao tuổi trong làng, nghề làm bánh tráng ở Trảng Bàng có nguồn gốc từ vùng đất Ngũ Quảng, Bình Định. Vào khoảng thế kỷ XVIII, những người dân từ vùng đất miền Trung này đã đến khai hoang, lập ấp tại Tây Ninh và mang theo nghề làm bánh tráng truyền thống. Ban đầu, làng nghề chỉ sản xuất các loại bánh tráng nướng và bánh tráng nhúng đơn giản. Tuy nhiên, với sự sáng tạo và thích nghi với điều kiện tự nhiên đặc biệt của vùng đất Trảng Bàng, người dân nơi đây đã dần hoàn thiện và cho ra đời món bánh tráng phơi sương độc đáo, trứ danh.
Vùng đất Trảng Bàng nổi tiếng với khí hậu đặc trưng: ban ngày nắng gắt, ban đêm lại se lạnh và có nhiều sương. Chính điều kiện tự nhiên này, kết hợp với bí quyết gia truyền, đã tạo nên hương vị đặc biệt cho bánh tráng phơi sương Trảng Bàng, không lẫn vào đâu được. Trải qua bao thăng trầm, làng nghề bánh tráng Trảng Bàng vẫn luôn đỏ lửa, giữ gìn và phát huy nét đẹp văn hóa truyền thống, trở thành điểm đến hấp dẫn trên bản đồ du lịch Tây Ninh.
Sự độc đáo của bánh tráng phơi sương Trảng Bàng
Bánh tráng phơi sương Trảng Bàng không chỉ là một món ăn mà còn là một tác phẩm nghệ thuật, kết tinh từ sự tỉ mỉ, khéo léo và tâm huyết của người nghệ nhân. Điều đặc biệt nhất của loại bánh tráng này nằm ở quy trình chế biến công phu và độc đáo, đặc biệt là công đoạn “phơi sương”.
Để tạo ra những chiếc bánh tráng phơi sương thơm ngon, người thợ phải trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ, từ chọn gạo, xay bột, tráng bánh, nướng bánh cho đến phơi sương. Mỗi công đoạn đều đòi hỏi sự khéo léo, kinh nghiệm và bí quyết riêng. Gạo làm bánh phải là loại gạo ngon, thường là gạo nàng Miên hoặc gạo Khang Dân, được ngâm kỹ, xay nhuyễn thành bột. Bột bánh được pha chế theo tỷ lệ nhất định, thêm chút muối để tạo vị đậm đà và độ dẻo dai.
Công đoạn tráng bánh cũng vô cùng quan trọng, đòi hỏi người thợ phải có đôi tay điêu luyện để tráng bánh đều, mỏng và không bị rách. Bánh tráng phơi sương Trảng Bàng được tráng hai lớp bột chồng lên nhau, tạo độ dày vừa phải và độ dẻo đặc trưng. Sau khi tráng, bánh được phơi dưới nắng nhẹ cho se mặt rồi đem nướng trên lửa than vỏ đậu phộng. Than vỏ đậu phộng giúp bánh chín đều, có mùi thơm đặc trưng và không bị cháy.
Điểm khác biệt và làm nên tên tuổi của bánh tráng Trảng Bàng chính là công đoạn phơi sương. Bánh tráng sau khi nướng sẽ được mang ra phơi sương vào ban đêm hoặc rạng sáng. Sương đêm giúp bánh mềm dẻo tự nhiên, không bị khô cứng. Thời gian phơi sương cũng phải được canh chuẩn xác để bánh đạt độ mềm dẻo vừa ý, nếu phơi quá lâu bánh sẽ bị ỉu, còn phơi chưa đủ bánh sẽ bị khô.
Làng nghề bánh tráng Trảng Bàng, nét đẹp văn hóa truyền thống của Tây Ninh
Làng nghề bánh tráng Trảng Bàng đã trải qua hàng trăm năm lịch sử, giữ gìn nét đẹp văn hóa truyền thống.
Quy trình làm bánh tráng phơi sương tại làng nghề Trảng Bàng
Chọn nguyên liệu và chuẩn bị bột tráng bánh
Để làm ra những chiếc bánh tráng phơi sương thơm ngon nức tiếng, khâu chọn nguyên liệu đóng vai trò vô cùng quan trọng. Người dân làng nghề Trảng Bàng thường sử dụng gạo nàng Miên, một giống gạo đặc sản của vùng đất này, nổi tiếng với hạt gạo tròn, dẻo thơm. Gạo sau khi thu hoạch sẽ được sàng sẩy kỹ lưỡng, loại bỏ tạp chất, sau đó đem vo sạch và ngâm nước.
Công đoạn ngâm gạo cũng đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm. Gạo thường được ngâm trong khoảng 2 ngày, trong quá trình ngâm phải thường xuyên thay nước để gạo không bị chua và đảm bảo bánh tráng có màu trắng đẹp tự nhiên. Theo kinh nghiệm của các nghệ nhân, cứ khoảng 5kg gạo sẽ được cho thêm một chén muối nhỏ trong quá trình ngâm. Muối không chỉ giúp gạo nhanh mềm mà còn tạo vị đậm đà cho bánh tráng.
Sau khi ngâm đủ thời gian, gạo sẽ được đem đi xay nhuyễn thành bột. Trước đây, người dân thường xay bột bằng cối đá, nhưng ngày nay, để tăng năng suất, nhiều hộ gia đình đã chuyển sang sử dụng máy xay bột. Tuy nhiên, dù xay bằng phương pháp nào thì bột bánh cũng phải đạt độ mịn và sánh vừa đủ. Bột xay xong sẽ được để lắng, gạn bỏ nước trong để thu được phần bột đặc, sẵn sàng cho công đoạn tráng bánh.
Các công đoạn tráng, nướng và phơi bánh
Công đoạn tráng bánh là một nghệ thuật đòi hỏi sự khéo léo và kinh nghiệm của người thợ. Bếp tráng bánh thường được làm bằng gạch hoặc đất, phía trên đặt một chiếc nồi lớn chứa nước sôi. Miếng vải căng trên miệng nồi được dùng làm khuôn tráng bánh. Người thợ múc từng vá bột, đổ lên khuôn vải và dùng tay thoăn thoắt tráng đều bột ra khắp bề mặt khuôn.
Bánh tráng phơi sương Trảng Bàng có đặc điểm là được tráng hai lớp bột. Lớp thứ nhất tráng mỏng, sau khi chín tới sẽ được tráng thêm một lớp bột thứ hai dày hơn. Việc tráng hai lớp giúp bánh có độ dày vừa phải, khi phơi sương sẽ mềm dẻo mà không bị rách.
Bánh tráng sau khi tráng xong sẽ được vớt ra khỏi khuôn bằng một thanh tre mỏng và đặt lên vỉ tre để phơi. Công đoạn phơi bánh cũng rất quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng bánh. Bánh tráng phơi sương Trảng Bàng chỉ được phơi dưới ánh nắng nhẹ, thường là nắng buổi sáng sớm hoặc chiều muộn. Thời gian phơi khoảng 30 phút đến 1 tiếng, tùy thuộc vào thời tiết. Khi bánh vừa se mặt và hơi bong ra khỏi vỉ, người thợ sẽ nhanh tay gỡ bánh và đem đi nướng.
Công đoạn nướng bánh quyết định hương vị đặc trưng của bánh tráng phơi sương. Lò nướng bánh tráng ở Trảng Bàng thường được làm khá đơn giản, chỉ là một chiếc nồi đất hoặc nồi kim loại đặt nghiêng, phía dưới đốt than. Điều đặc biệt là người dân nơi đây thường dùng vỏ đậu phộng làm chất đốt để nướng bánh. Vỏ đậu phộng cháy cho ngọn lửa liu riu, không quá nóng, giúp bánh chín đều từ từ và có mùi thơm đặc trưng.
Người nướng bánh phải liên tục lật trở bánh để bánh không bị cháy và nở bung đều. Bánh tráng chỉ cần nướng vừa chín tới, khi bánh còn hơi mềm và dẻo. Nướng quá kỹ bánh sẽ bị khô cứng, mất đi độ ngon.
Công đoạn cuối cùng và cũng là bí quyết làm nên sự khác biệt của bánh tráng phơi sương Trảng Bàng chính là phơi sương. Bánh tráng sau khi nướng xong sẽ được mang đi phơi sương vào ban đêm hoặc rạng sáng. Thời điểm phơi sương lý tưởng nhất là từ 9-10 giờ đêm hoặc 2-3 giờ sáng, khi sương xuống nhiều và không khí mát mẻ.
Bánh tráng được xếp thành từng chồng trên vỉ tre hoặc mẹt và đặt ở nơi thoáng mát, đón sương đêm. Sương đêm sẽ từ từ thấm vào bánh, làm bánh mềm dẻo một cách tự nhiên. Thời gian phơi sương tùy thuộc vào độ ẩm của không khí, thường kéo dài khoảng 1-2 tiếng. Khi bánh đạt độ mềm dẻo vừa ý, người thợ sẽ nhanh chóng thu bánh, xếp lại và cho vào túi ni lông cột kín để giữ độ ẩm và tránh bánh bị khô cứng.
Các công đoạn làm bánh tráng phơi sương tại làng nghề Trảng Bàng
Người nghệ nhân làng nghề bánh tráng Trảng Bàng tỉ mỉ trong từng công đoạn làm bánh.
Thưởng thức bánh tráng phơi sương Trảng Bàng đúng điệu
Bánh tráng phơi sương Trảng Bàng có thể được thưởng thức theo nhiều cách khác nhau, mỗi cách mang đến một hương vị và trải nghiệm riêng biệt. Cách ăn phổ biến nhất và cũng là cách thưởng thức trọn vẹn hương vị đặc trưng của bánh tráng phơi sương là cuốn bánh tráng với thịt heo luộc, rau sống và chấm mắm nêm.
Món bánh tráng cuốn thịt heo phơi sương Trảng Bàng là một đặc sản nổi tiếng, được nhiều thực khách yêu thích. Bánh tráng mềm dẻo, thịt heo luộc thơm ngon, rau sống tươi mát kết hợp cùng mắm nêm đậm đà tạo nên một hương vị hài hòa, khó quên.
Ngoài ra, bánh tráng phơi sương còn có thể dùng để làm gỏi cuốn, bì cuốn, hoặc đơn giản là nướng giòn ăn kèm với mắm me, tương ớt. Mỗi cách thưởng thức đều mang đến những trải nghiệm ẩm thực thú vị và độc đáo.
Khi đến với làng nghề bánh tráng Trảng Bàng, du khách không chỉ được tận mắt chứng kiến quy trình làm bánh tráng công phu mà còn có cơ hội thưởng thức món đặc sản bánh tráng phơi sương ngay tại lò. Nhiều hộ gia đình làm bánh tráng tại làng nghề đã kết hợp sản xuất với du lịch, mở cửa đón khách tham quan và trải nghiệm. Du khách có thể tham gia vào các công đoạn làm bánh tráng, tự tay tráng bánh, nướng bánh và phơi sương, đồng thời thưởng thức những món ăn đặc sản được chế biến từ bánh tráng phơi sương.
Phát triển du lịch làng nghề bánh tráng Trảng Bàng
Làng nghề bánh tráng Trảng Bàng không chỉ là nơi lưu giữ giá trị văn hóa ẩm thực truyền thống mà còn là một điểm đến du lịch hấp dẫn của tỉnh Tây Ninh. Với những nỗ lực quảng bá và phát triển du lịch, làng nghề ngày càng thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước đến tham quan, trải nghiệm.
Trong những năm gần đây, chính quyền địa phương và các doanh nghiệp du lịch đã có nhiều hoạt động nhằm phát triển du lịch làng nghề bánh tráng Trảng Bàng. Các lễ hội văn hóa – du lịch nghề làm bánh tráng phơi sương Trảng Bàng được tổ chức thường niên, thu hút hàng ngàn lượt khách tham gia. Tại lễ hội, du khách có cơ hội tìm hiểu về lịch sử, quy trình làm bánh tráng, thưởng thức các món ăn đặc sản và tham gia các hoạt động văn hóa, nghệ thuật truyền thống.
Bên cạnh đó, nhiều tour du lịch khám phá làng nghề bánh tráng Trảng Bàng cũng được hình thành, kết hợp tham quan làng nghề với các điểm đến du lịch nổi tiếng khác của Tây Ninh như Núi Bà Đen, Tòa Thánh Cao Đài, Vườn quốc gia Lò Gò – Xa Mát… Các hộ gia đình làm bánh tráng cũng đầu tư phát triển dịch vụ du lịch tại chỗ, như mở cửa đón khách tham quan, trải nghiệm, bán sản phẩm bánh tráng và các món ăn đặc sản.
Tuy nhiên, để du lịch làng nghề bánh tráng Trảng Bàng phát triển bền vững và hiệu quả hơn nữa, cần có sự đầu tư và quy hoạch bài bản hơn. Cần nâng cấp cơ sở hạ tầng du lịch, cải thiện chất lượng dịch vụ, đa dạng hóa sản phẩm du lịch và tăng cường quảng bá, xúc tiến du lịch. Đồng thời, cần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của làng nghề, đảm bảo phát triển du lịch không làm ảnh hưởng đến môi trường và đời sống của người dân địa phương.
Lễ hội Văn hóa – Du lịch Nghề làm bánh tráng phơi sương Trảng Bàng góp phần quảng bá làng nghề
Lễ hội văn hóa du lịch góp phần quảng bá và phát triển làng nghề bánh tráng phơi sương Trảng Bàng.
Kết luận
Làng nghề bánh tráng Trảng Bàng không chỉ là một địa điểm sản xuất bánh tráng truyền thống mà còn là một kho tàng văn hóa ẩm thực quý giá của Tây Ninh và vùng Nam Bộ. Nơi đây không chỉ mang đến cho du khách những chiếc bánh tráng phơi sương thơm ngon, độc đáo mà còn là cơ hội để khám phá, trải nghiệm và tìm hiểu về nét đẹp văn hóa, đời sống của người dân địa phương. Hãy đến với làng nghề bánh tráng Trảng Bàng để cảm nhận và trân trọng những giá trị truyền thống, tinh hoa ẩm thực Việt Nam được lưu giữ và phát triển qua bao thế hệ. Chắc chắn, đây sẽ là một trải nghiệm du lịch đáng nhớ trong hành trình khám phá Tây Ninh của bạn.