Nền văn minh Maya, với những bí ẩn chưa lời giải đáp, luôn khơi gợi trí tò mò của nhân loại. Dù đã được nghiên cứu trong nhiều năm, những khu rừng rậm rạp vẫn che giấu vô số di tích cổ, và câu chuyện về người Maya vẫn còn nhiều trang chưa được lật mở. Trong số đó, thành phố cổ Uxmal nổi lên như một điểm sáng, một viên ngọc kiến trúc Maya rực rỡ, mời gọi du khách khám phá những dấu tích huy hoàng của một thời đại đã qua.
Uxmal, cùng với Chichen Itza và các thành phố khác ở phía bắc bán đảo Yucatan, đã vươn mình trỗi dậy sau sự suy tàn ảnh hưởng đến phần lớn các đô thị Maya khác. Thành phố này từng là một trung tâm chính trị và văn hóa quan trọng, đóng vai trò then chốt trong sự phát triển của nền văn minh Maya ở Mexico.
Dấu ấn lịch sử bí ẩn và những cuộc chiến tranh giành quyền lực
Lịch sử cổ xưa của Uxmal vẫn còn là một ẩn số, nhưng các nghiên cứu chỉ ra rằng vào cuối thế kỷ X, thành phố bị cai trị bởi Tutul Shiv. Từ thế kỷ XIII đến thế kỷ XV, Uxmal tham gia vào các cuộc chiến tranh khốc liệt với Chichen Itza và Mayapan để tranh giành quyền thống trị trên bán đảo Yucatan. Cuộc chiến này kết thúc vào năm 1441 với sự sụp đổ của triều đại Mayapan, triều đại đã chiếm giữ Uxmal trong thế kỷ XIII.
Nỗi đau mất mát và sự hủy hoại di sản
Năm 1521, người Tây Ban Nha xâm chiếm vùng đất của người Maya, nhưng Uxmal đã là một thành phố hoang vắng. Người Maya đã rời bỏ thành phố từ hàng trăm năm trước, vào khoảng thế kỷ IX và X, và không ai biết họ đã đi đâu.
Những kẻ chinh phục Tây Ban Nha, đặc biệt là Giám mục Diego de Landa, đã gây ra những tổn thất không thể bù đắp cho văn hóa Maya. Họ hủy diệt vô số văn tự, đốt cháy các bản chép tay và phá hủy di sản văn hóa và khoa học của người Maya. Chỉ còn lại ba bản chép tay Maya còn tồn tại đến ngày nay, nhưng chúng đã đủ để khiến nhân loại kinh ngạc, chứng minh cho trí tuệ uyên bác của người Maya.
Giáo sư Michael Douglas Coe của Đại học Yale, một nhà ngôn ngữ học và văn khắc học, đã từng nói: “Kiến thức của chúng ta về Maya cổ đại chỉ là một mảnh nhỏ của toàn thể bức tranh, bởi vì trong số hàng ngàn cuốn sách về đủ các tri thức và lễ nghi của họ được ghi lại, chỉ có một số ít vẫn tồn tại đến thời hiện đại.”
Trước khi biến mất một cách bí ẩn, nền văn minh Maya đã xây dựng hơn 100 thành thị khác nhau, với tổng dân số ước tính khoảng 14 triệu người. Các nhà nghiên cứu vẫn đang tiếp tục hành trình tìm kiếm Atlantis, tổ tiên của những nền văn minh bí ẩn ở Trung và Nam Mỹ, trong đó có nền văn minh Maya.
Toàn cảnh Thành phố cổ Uxmal.
Uxmal, một thành phố cổ kính nằm trên bán đảo Yucatan, Mexico, là một minh chứng cho sự hùng vĩ của nền văn minh Maya. Với kiến trúc Puuc đặc trưng, Uxmal là một địa điểm khảo cổ quan trọng, nơi chúng ta có thể khám phá những bí ẩn của người Maya.
Vào thời kỳ thịnh vượng, từ năm 800 đến 900 sau Công nguyên, thành phố là nơi sinh sống của hơn 20.000 người. Sự hình thành của Uxmal vẫn còn là một điều bí ẩn, nhưng truyền thuyết kể rằng một nhà ảo thuật lùn, sinh ra từ một quả trứng, đã xây dựng thành phố chỉ trong một đêm.
Kim tự tháp Mesoamerica: Nơi giao thoa giữa thế giới tâm linh và quyền lực
Kim tự tháp Mesoamerica, khác với những ngôi mộ ở Ai Cập cổ đại, là nơi hành lễ và tôn thờ. Tôn giáo đóng một vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người Maya. Họ tôn kính các vị thần như thần Mặt trời và thần Nước, tin rằng các vị thần này có ảnh hưởng lớn đến mùa màng.
Những phiến đá chạm khắc, được gọi là tetun (cây-đá), khắc chữ tượng hình mô tả sự cai trị theo phả hệ, các chiến thắng trong chiến tranh và các thành tựu khác. Mỗi kim tự tháp đều có một buồng thánh lễ ở trên đỉnh, nơi diễn ra các nghi lễ tôn giáo. Quy mô của những kim tự tháp, với những hoa văn phức tạp miêu tả các vị thần và người cai trị, thể hiện vai trò trung gian giữa con người và thần linh.
Các trung tâm đô thị lớn như Uxmal thể hiện sự hiểu biết sâu sắc về quy hoạch thành phố. Các tòa nhà nổi tiếng, như cung điện của các quan chức và kiến trúc nghi lễ, được xây dựng trên đỉnh đồi để tăng thêm sự trang nghiêm. Các kiến trúc bằng đá được dành cho các quan chức và linh mục, trong khi người dân thường sống trong các túp lều nhỏ.
Kiến trúc Uxmal: Sự kết hợp hài hòa giữa tư duy và thiên nhiên
Không giống như nhiều thành phố Maya cổ đại khác, Uxmal không được xây dựng theo một hình học định sẵn. Thay vào đó, thành phố được thiết kế dựa trên thiên văn học và địa hình đồi núi. Các tòa nhà đá vôi của Uxmal được xây dựng theo trục bắc-đông, với những bức tường pháo đài bao quanh khu trung tâm linh thiêng. Hầu hết các tòa nhà được xây dựng theo phong cách kiến trúc Puuc.
Phong cách Puuc chia các tòa nhà thành hai phần theo chiều ngang: phần dưới bằng phẳng và phần trên trang trí lộng lẫy như một bức tranh khảm. Nhà của những người có địa vị cao trong xã hội thường có các tác phẩm điêu khắc trên cửa ra vào và ở các góc.
Tranh vẽ mô tả cảnh sinh hoạt trong Ni viện Tứ giác.Bức tranh thể hiện một góc nhìn về cuộc sống sinh hoạt bên trong Ni viện Tứ giác, nơi được cho là trung tâm học tập và nghiên cứu của các nhà chiêm tinh học, linh mục và thầy lang Maya.
Kim tự tháp của Magician, với chiều cao 35 mét và các góc tròn, là một kiến trúc độc đáo của người Maya. Các góc tròn tạo cho kim tự tháp một hình dạng gần như hình ô van khi nhìn từ trên cao. Kim tự tháp có một cầu thang dốc đứng với ô cửa ở phía tây, được chạm khắc tinh xảo, tạo cho du khách cảm giác như đang bước vào miệng một con rắn khổng lồ. Phần phía đông của kim tự tháp có ít hoa văn hơn và thấp hơn, với một cửa vào và một cầu thang ít dốc hơn dẫn đến căn phòng duy nhất ở phía này. Phần trung tâm của kim tự tháp được xây dựng bằng đá vôi và quét thạch cao sơn màu đỏ, xanh, vàng và đen.
Cung điện của Thống đốc, một tòa nhà 24 phòng được xây dựng vào thế kỷ thứ 10, từng là trung tâm hành chính của Uxmal. Cung điện cao 15,2 mét và rộng khoảng 5 mẫu. Điều đáng chú ý nhất là các trang trí của hơn 20.000 viên đá được chế tác đặc biệt, chạm khảm hình ảnh lãnh chúa Chahk, rắn và các ký hiệu chiêm tinh.
Ni viện Tứ giác là một sân lớn bao bọc bởi bốn tòa nhà hình chữ nhật riêng biệt, với một cầu thang hoành tráng ở phía nam dẫn đến lối vào nhà vòm lớn. Tòa nhà phía bắc của Ni viện cao nhất và cũng có một cầu thang rộng dẫn vào sân phía trong. Nó có 13 cửa ra vào, có thể tượng trưng cho 13 tầng trời theo quan niệm của người Maya. Đối diện là tòa nhà phía nam với 9 cửa ra vào, tượng trưng cho 9 tầng địa ngục (Xibalba) của người Maya. Tòa nhà phía tây có 7 cửa, phản ánh một con số thần bí của người Maya về trái đất, với hình biểu tượng cho thần Đất trong hình dạng một con rùa (Pawahtun). Tòa nhà phía đông có các hình chạm khắc biểu thị nơi mặt trời mọc. Yếu tố trang trí trên tất cả bốn tòa nhà bao gồm mặt nạ bằng đá, băng trên bầu trời, những con rắn hai đầu, ngôi nhà mái tranh và những bức tượng.
Người Tây Ban Nha gọi các kiến trúc này là “Ni viện” vì chúng giống các kiến trúc nhà tu ở Tây Ban Nha. Các nhà nghiên cứu cho rằng các tòa nhà bao quanh Ni viện Tứ giác là nơi học tập và nghiên cứu của thầy lang, pháp sư, linh mục, nhà chiêm tinh học và nơi huấn luyện quân sự. Các tòa nhà này được xây dựng theo thứ tự từ phía bắc, nam, đông và cuối cùng là phía tây.
Bên cạnh các di tích chính, Uxmal còn có một sân bóng để chơi các trò chơi bóng Trung Mỹ, nghĩa trang và một tập hợp các cấu trúc xây dựng xung quanh một kim tự tháp, nhà rùa. Kim tự tháp vuông bốn cấp là cấu trúc lâu đời nhất ở Uxmal.
Sự sụp đổ của nền văn minh Maya: Bài học từ quá khứ
Các thành bang của đế chế Maya cổ đã phát triển cực kỳ hưng thịnh ở phía nam Mexico và phía bắc của Trung Mỹ trong khoảng 6 thế kỷ. Sau đó, vào khoảng năm 900 sau Công nguyên, nền văn minh Maya sụp đổ. Có nhiều lý giải cho sự suy tàn này, bao gồm việc chặt phá rừng, gây hạn hán, sự thay đổi địa hình và các yếu tố chính trị xã hội.
Một nghiên cứu đăng trên tạp chí PNAoS cho rằng sự sụp đổ và bỏ hoang của Maya ở bán đảo Yucatan là kết quả của mối tương quan phức tạp giữa con người và môi trường.
Uxmal: Điểm đến không thể bỏ qua cho những ai đam mê lịch sử và văn hóa Maya
Uxmal không chỉ là một thành phố cổ, mà còn là một bảo tàng sống động, nơi du khách có thể chiêm ngưỡng những công trình kiến trúc kỳ vĩ, khám phá những bí ẩn của nền văn minh Maya và suy ngẫm về sự hưng thịnh và suy tàn của một đế chế. Hành trình khám phá Uxmal sẽ là một trải nghiệm khó quên, một cuộc phiêu lưu vào quá khứ để hiểu rõ hơn về hiện tại và tương lai.