Alaska, vùng đất cuối cùng của nước Mỹ, không chỉ nổi tiếng với vẻ đẹp hoang sơ, hùng vĩ của núi non và sông băng, mà còn ẩn chứa một lịch sử thám hiểm biển cả đầy thú vị và ít được biết đến. Trong khi nhiều người nghĩ về việc chinh phục miền Tây nước Mỹ bắt đầu từ bờ đông, thì người Nga lại tiếp cận lục địa Bắc Mỹ từ hướng ngược lại, băng qua Thái Bình Dương để đặt chân lên Alaska. Những chuyến đi biển đầy mạo hiểm này, dù không phải là “thám hiểm biển sâu” theo nghĩa khoa học hiện đại, nhưng lại là những cuộc phiêu lưu vào vùng biển xa xôi, đầy bí ẩn và khắc nghiệt, xứng đáng được gọi là những chuyến “thám hiểm biển sâu” theo tinh thần tiên phong và khám phá.
Vào thế kỷ 18, Sa hoàng Peter Đại đế và những người kế vị đã thúc đẩy mạnh mẽ các cuộc thám hiểm về phía đông, mở đường cho người Nga tiếp cận bờ biển Alaska. Trong số đó, chuyến đi năm 1741 của Vitus Bering có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, khi ông đặt tên mình cho eo biển phân tách Alaska và Nga. Bering cũng mang về tin tức về trữ lượng rái cá biển dồi dào ở Alaska, một vùng đất mà theo tiếng Aleut có nghĩa là “bán đảo” hoặc “đất liền”. Thông tin này đã khơi dậy lòng tham của các công ty kinh doanh lông thú Nga, biến họ thành những nhà thám hiểm bán chính thức, mở rộng tầm ảnh hưởng của Sa hoàng đến vùng đất mới.
Tuy nhiên, sự độc quyền của người Nga ở Alaska không kéo dài. Vào cuối thế kỷ 18, tàu thuyền từ Anh, Tây Ban Nha và Mỹ bắt đầu xuất hiện ngoài khơi bờ biển Alaska, đe dọa đến lợi ích và yêu sách lãnh thổ của Nga. Trong bối cảnh đó, Gerrasim Grigoriev Izmailov nổi lên như một nhà thám hiểm tài ba, người đã góp phần quan trọng vào việc củng cố sự hiện diện của Nga tại Alaska.
Tàu của nhà thám hiểm người Nga Izmailov tại Vịnh Yakutat, Alaska, năm 1788, đánh dấu một chương mới trong lịch sử khám phá Alaska và sự tương tác giữa người Nga và thổ dân Tlingit.
Hành trình “biển sâu” tìm kiếm chủ quyền và lợi nhuận
Năm 1776, Gerrasim Grigoriev Izmailov bắt đầu tham gia vào các nỗ lực thám hiểm và khẳng định chủ quyền của Nga ở Alaska. Chuyến đi buôn lông thú thành công đầu tiên của ông đã mang về một khoản lợi nhuận khổng lồ, khoảng 86.000 đô la, khẳng định tiềm năng kinh tế to lớn của vùng đất này. Từ đó, Izmailov liên tục thực hiện nhiều chuyến đi đến Alaska, xuất phát từ cảng Okhotsk ở vùng Viễn Đông nước Nga.
Đến cuối những năm 1780, Izmailov đã trở thành một trong số ít thuyền trưởng người Nga có kinh nghiệm dày dặn về bờ biển Alaska. Với mong muốn thúc đẩy tuyên bố chủ quyền của Nga tại Eo biển Hoàng tử William và toàn bộ vùng bờ biển Alaska, những người bảo trợ đã giao cho Izmailov một nhiệm vụ đặc biệt: một hành trình thám hiểm và ngoại giao.
Hành trình của Izmailov không hề dễ dàng. Ông phải vượt qua những vùng biển rộng lớn, đối mặt với thời tiết khắc nghiệt và những nguy hiểm tiềm ẩn từ biển cả. Tuy nhiên, với kinh nghiệm và bản lĩnh của mình, Izmailov đã vượt qua mọi khó khăn để đến được Alaska. Đầu tiên, ông đặt chân lên một số hòn đảo ngoài khơi Alaska, dựng lên những cây thánh giá lớn bằng gỗ, một hành động mang tính biểu tượng nhằm tuyên bố chủ quyền của Nga đối với vùng lãnh thổ này. Sau đó, ông tiếp tục hành trình về phía đông dọc theo bờ biển Alaska và cuối cùng cập bến Vịnh Yakutat vào ngày 11 tháng 6 năm 1788.
Giao thương và khẳng định chủ quyền tại Vịnh Yakutat
Vịnh Yakutat trở thành điểm dừng chân quan trọng trong hành trình của Izmailov. Tại đây, ông nhanh chóng thiết lập một chương trình buôn bán lông thú hòa bình và thành công với tộc người Tlingit bản địa. Izmailov hiểu rằng, để củng cố sự hiện diện của Nga, việc xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với người bản địa là vô cùng quan trọng. Ông đã tặng Tù trưởng Tlingit, Ilkhak, một bức chân dung của Sa hoàng Paul, thể hiện ý muốn rằng vị vua Nga ở phương xa sẽ là người cai trị mới của vùng đất này.
Để củng cố thêm tuyên bố chủ quyền của Nga, Izmailov đã cho chôn hai tấm biển bằng đồng lớn gần vịnh, khắc dòng chữ khẳng định “phạm vi lãnh thổ của Nga”. Mặc dù đây chỉ là một hành động mang tính biểu tượng, nhưng nó cho thấy quyết tâm của người Nga trong việc khẳng định vị thế của mình tại khu vực này. Hai tấm biển đồng này được thiết kế để chứng minh rằng Nga là quốc gia phương Tây đầu tiên đặt chân đến vùng đất này, một yếu tố quan trọng trong việc xác lập chủ quyền vào thời điểm đó.
Tuy nhiên, Izmailov và những người Nga khác hiểu rằng, những biểu tượng và lời tuyên bố suông không đủ để đảm bảo chủ quyền thực sự. Quyền kiểm soát của Nga đối với Alaska chỉ thực sự được thiết lập khi các trạm buôn bán lông thú và các khu định cư được xây dựng trong những thập kỷ tiếp theo. Chính những hoạt động kinh tế và sự hiện diện thường xuyên của người Nga mới là yếu tố quyết định trong việc củng cố vị thế của họ tại Alaska.
Di sản của những chuyến thám hiểm “biển sâu”
Sau khi hoàn thành chuyến thám hiểm bờ biển Alaska, Izmailov trở về Okhotsk và qua đời vào khoảng năm 1796. Mặc dù cuộc đời của ông không kéo dài, nhưng những đóng góp của Izmailov cho việc khám phá và khẳng định chủ quyền của Nga tại Alaska là vô cùng to lớn. Ông là một trong những người tiên phong mở đường cho sự hiện diện của Nga tại vùng đất này, đặt nền móng cho một giai đoạn lịch sử quan trọng trong quan hệ giữa Nga và Bắc Mỹ.
Trong nửa đầu thế kỷ 19, người Nga tiếp tục củng cố quyền kiểm soát Alaska, biến nơi đây thành một thuộc địa quan trọng. Tuy nhiên, đến thập niên 1860, tình hình đã thay đổi. Tuyên bố chủ quyền của Nga trở nên mong manh và việc duy trì sự kiểm soát Alaska trở nên quá tốn kém. Năm 1867, Nga quyết định bán Alaska cho Mỹ với giá 7 triệu đô la, kết thúc giai đoạn lịch sử gắn liền với những chuyến “thám hiểm biển sâu” và nỗ lực khẳng định chủ quyền của người Nga tại vùng đất này.
Mặc dù Alaska ngày nay thuộc về nước Mỹ, nhưng những dấu ấn của người Nga vẫn còn hiện diện ở khắp nơi, từ tên gọi Alaska có nguồn gốc từ tiếng Nga, đến những di tích lịch sử và văn hóa còn sót lại. Những chuyến thám hiểm “biển sâu” của những người như Izmailov không chỉ là những hành trình tìm kiếm lợi nhuận, mà còn là những cuộc phiêu lưu khám phá, mở rộng tầm nhìn và kết nối các nền văn hóa. Chúng ta có thể nhìn nhận những chuyến đi này như những bước chân đầu tiên, đặt nền móng cho sự giao thoa văn hóa và lịch sử giữa hai châu lục, để lại một di sản đa dạng và phong phú cho vùng đất Alaska ngày nay.