Sơn mài, một loại hình nghệ thuật thủ công truyền thống độc đáo, không chỉ là niềm tự hào của Việt Nam mà còn là minh chứng cho sự tinh tế và sáng tạo của người nghệ nhân Việt. Trong số những cái nôi của nghề sơn mài, làng Hạ Thái, thuộc huyện Thường Tín, Hà Nội, nổi lên như một điểm sáng, nơi lưu giữ và phát triển nghề truyền thống này qua hàng trăm năm. Hãy cùng Du lịch khắp thế gian khám phá vẻ đẹp và những giá trị văn hóa ẩn sâu trong làng nghề sơn mài Hạ Thái, để hiểu rõ hơn về di sản nghệ thuật độc đáo này.
Làng Sơn Mài Hạ Thái: Cái nôi của nghề
Làng Hạ Thái, một ngôi làng cổ kính nằm nép mình bên dòng sông Hồng thơ mộng, đã được biết đến với nghề sơn mài từ thế kỷ XVII. Theo truyền thuyết, nghề sơn mài ở Hạ Thái bắt nguồn từ một vị quan tên Ứng Vương, người đã học được kỹ thuật sơn mài từ Trung Quốc và truyền lại cho dân làng. Từ đó, nghề sơn mài dần bén rễ và phát triển mạnh mẽ tại Hạ Thái, trở thành sinh kế chính của người dân nơi đây.
Trải qua bao thăng trầm lịch sử, làng nghề sơn mài Hạ Thái vẫn kiên trì giữ vững và phát huy những giá trị truyền thống. Các sản phẩm sơn mài Hạ Thái không chỉ được ưa chuộng trong nước mà còn vươn xa ra thị trường quốc tế, khẳng định vị thế của làng nghề trên bản đồ thủ công mỹ nghệ thế giới. Đến với Hạ Thái, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng những tác phẩm sơn mài tinh xảo mà còn được hòa mình vào không gian văn hóa làng nghề truyền thống, cảm nhận nhịp sống chậm rãi và bình dị của người dân nơi đây.
Quy trình chế tác sơn mài tinh xảo
Để tạo ra một tác phẩm sơn mài hoàn chỉnh, người nghệ nhân Hạ Thái phải trải qua một quy trình chế tác công phu và tỉ mỉ, đòi hỏi sự khéo léo, kiên nhẫn và tâm huyết. Quy trình này bao gồm nhiều công đoạn phức tạp, từ việc chọn nguyên liệu, xử lý cốt, tạo hình, sơn lót, mài, vẽ, đến sơn phủ bóng. Mỗi công đoạn đều được thực hiện thủ công, truyền từ đời này sang đời khác, tạo nên những sản phẩm sơn mài mang đậm dấu ấn văn hóa và tinh hoa nghệ thuật Việt.
Nguyên liệu chính để làm sơn mài là nhựa cây sơn ta, một loại nhựa quý được khai thác từ vùng núi Phú Thọ. Nhựa sơn ta sau khi được thu hoạch sẽ trải qua quá trình sơ chế phức tạp để loại bỏ tạp chất và đạt được độ tinh khiết cần thiết. Bên cạnh nhựa sơn ta, người nghệ nhân còn sử dụng các nguyên liệu khác như vàng, bạc, vỏ trứng, ốc xà cừ, màu khoáng… để tạo nên sự đa dạng và độc đáo cho tác phẩm sơn mài.
Quy trình chế tác sơn mài Hạ Thái có thể được tóm gọn qua các bước chính sau:
- Làm cốt: Cốt sơn mài thường được làm từ gỗ, tre, hoặc ván ép. Người thợ sẽ tạo hình sản phẩm theo mẫu thiết kế, sau đó xử lý bề mặt cốt để đảm bảo độ mịn và bám dính tốt cho lớp sơn.
- Sơn lót: Đây là công đoạn quan trọng để bảo vệ cốt và tạo lớp nền cho các công đoạn tiếp theo. Sơn lót thường được thực hiện nhiều lớp, mỗi lớp sơn được mài phẳng trước khi sơn lớp tiếp theo.
- Mài: Mài là công đoạn đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm của người thợ. Mài giúp tạo độ phẳng, mịn cho bề mặt sơn, đồng thời tạo hiệu ứng đặc biệt cho tác phẩm.
- Vẽ và trang trí: Sau khi mài, người nghệ nhân sẽ tiến hành vẽ hoặc cẩn, khảm các họa tiết trang trí lên bề mặt sản phẩm. Các họa tiết thường mang đậm nét văn hóa truyền thống Việt Nam như hoa sen, chim hạc, phong cảnh làng quê…
- Sơn phủ bóng: Lớp sơn phủ bóng cuối cùng không chỉ bảo vệ bề mặt sản phẩm mà còn làm tăng thêm vẻ đẹp và độ bền cho tác phẩm sơn mài.
Các nghệ nhân làng Hạ Thái tỉ mỉ trong từng công đoạn chế tác sơn mài, tạo nên những tác phẩm nghệ thuật độc đáo.
Trải nghiệm tại làng sơn mài Hạ Thái
Đến với làng sơn mài Hạ Thái, du khách sẽ có cơ hội trải nghiệm nhiều hoạt động thú vị và ý nghĩa, khám phá sâu hơn về nghề truyền thống độc đáo này.
Tham quan xưởng sản xuất: Du khách có thể ghé thăm các xưởng sản xuất sơn mài trong làng, tận mắt chứng kiến quy trình chế tác sơn mài công phu và tỉ mỉ của người nghệ nhân. Tại đây, bạn sẽ được giới thiệu về lịch sử làng nghề, các công đoạn làm sơn mài, và trò chuyện, giao lưu với những nghệ nhân tâm huyết với nghề.
Trải nghiệm làm sơn mài: Nếu muốn thử sức mình với nghề sơn mài, du khách có thể tham gia các lớp học ngắn ngày hoặc trải nghiệm thực tế tại xưởng. Dưới sự hướng dẫn tận tình của các nghệ nhân, bạn sẽ được tự tay thực hiện các công đoạn cơ bản như sơn lót, mài, vẽ… để tạo ra một sản phẩm sơn mài đơn giản mang dấu ấn cá nhân. Đây chắc chắn sẽ là một trải nghiệm đáng nhớ và giúp bạn hiểu rõ hơn về giá trị của nghề thủ công truyền thống.
Mua sắm sản phẩm sơn mài: Làng Hạ Thái là nơi lý tưởng để du khách mua sắm các sản phẩm sơn mài làm quà lưu niệm hoặc trang trí nhà cửa. Tại các cửa hàng trong làng, bạn có thể tìm thấy vô số sản phẩm sơn mài đa dạng về mẫu mã, kiểu dáng và giá cả, từ tranh sơn mài, bình hoa, khay trà, hộp đựng đồ trang sức, đến các vật dụng trang trí nội thất cao cấp. Mua sắm sản phẩm sơn mài tại làng nghề không chỉ giúp bạn sở hữu những món đồ độc đáo, mang đậm giá trị văn hóa mà còn góp phần ủng hộ và phát triển nghề truyền thống của làng Hạ Thái.
Khám phá văn hóa làng quê: Bên cạnh nghề sơn mài, làng Hạ Thái còn giữ được nét đẹp văn hóa của làng quê Việt Nam với những ngôi nhà cổ kính, con đường làng quanh co, và không gian thanh bình, yên ả. Du khách có thể dạo bộ khám phá làng, ghé thăm đình làng, chùa cổ, tìm hiểu về lịch sử và văn hóa địa phương, và thưởng thức những món ăn đặc sản của vùng quê Thường Tín.
Ẩm thực địa phương gần làng sơn mài
Sau khi khám phá làng nghề sơn mài Hạ Thái, du khách có thể thưởng thức những món ăn đặc sản của vùng quê Thường Tín tại các quán ăn, nhà hàng gần làng. Ẩm thực Thường Tín nổi tiếng với những món ăn dân dã, đậm đà hương vị quê hương, sử dụng nguyên liệu tươi ngon từ địa phương. Một số món ăn bạn nên thử khi đến Thường Tín bao gồm:
- Gà Móng: Gà Móng là giống gà quý của Thường Tín, nổi tiếng với thịt chắc, thơm ngon. Gà Móng có thể chế biến thành nhiều món ăn hấp dẫn như gà luộc, gà nướng, gà rang muối, lẩu gà…
- Vịt cỏ Vân Đình: Vân Đình cũng là một địa danh nổi tiếng của Thường Tín, được biết đến với món vịt cỏ thơm ngon. Vịt cỏ Vân Đình có thịt mềm, ngọt, ít mỡ, thường được chế biến thành các món như vịt nướng, vịt om sấu, lẩu vịt…
- Bún riêu cua: Bún riêu cua là món ăn dân dã quen thuộc của miền Bắc, nhưng bún riêu cua Thường Tín lại có hương vị đặc trưng riêng. Nước dùng bún riêu cua Thường Tín có vị chua thanh, ngọt dịu, gạch cua béo ngậy, ăn kèm với rau sống tươi ngon.
- Bánh cuốn Thanh Trì: Mặc dù Thanh Trì thuộc Hà Nội, nhưng lại rất gần Thường Tín. Bánh cuốn Thanh Trì nổi tiếng với lớp bánh mỏng tang, mềm mịn, nhân thịt thơm ngon, ăn kèm với nước chấm chua ngọt.
Mẹo du lịch làng sơn mài Hạ Thái
Để có một chuyến khám phá làng sơn mài Hạ Thái trọn vẹn và ý nghĩa, du khách nên lưu ý một số mẹo nhỏ sau:
- Thời gian lý tưởng: Thời điểm tốt nhất để đến làng sơn mài Hạ Thái là vào mùa thu (tháng 9 – tháng 11) hoặc mùa xuân (tháng 2 – tháng 4). Thời tiết vào mùa này mát mẻ, dễ chịu, thích hợp cho các hoạt động tham quan và trải nghiệm ngoài trời.
- Di chuyển: Làng Hạ Thái cách trung tâm Hà Nội khoảng 30km, du khách có thể di chuyển bằng xe máy, ô tô cá nhân hoặc xe buýt. Nếu đi xe buýt, bạn có thể bắt tuyến xe số 06 hoặc 94 từ trung tâm Hà Nội đến Thường Tín, sau đó bắt xe ôm hoặc taxi đến làng Hạ Thái.
- Trang phục: Nên chọn trang phục thoải mái, lịch sự khi đến thăm làng nghề. Nếu tham gia các hoạt động trải nghiệm làm sơn mài, bạn nên mặc quần áo tối màu để tránh bị bẩn sơn.
- Mua sắm: Khi mua sắm sản phẩm sơn mài, bạn nên tham khảo giá cả ở nhiều cửa hàng khác nhau để chọn được sản phẩm ưng ý với giá hợp lý. Nên ưu tiên mua hàng trực tiếp tại xưởng sản xuất hoặc các cửa hàng uy tín để đảm bảo chất lượng và nguồn gốc sản phẩm.
- Tôn trọng văn hóa: Làng Hạ Thái là một làng nghề truyền thống, du khách nên tôn trọng văn hóa và phong tục tập quán của người dân địa phương. Giữ gìn vệ sinh chung, không gây ồn ào, mất trật tự, và cư xử văn minh, lịch sự khi giao tiếp với người dân.
Kết luận
Làng nghề sơn mài Hạ Thái không chỉ là một điểm đến du lịch hấp dẫn mà còn là nơi lưu giữ và phát huy những giá trị văn hóa, nghệ thuật truyền thống quý báu của Việt Nam. Hành trình khám phá làng sơn mài Hạ Thái sẽ mang đến cho du khách những trải nghiệm đáng nhớ, giúp bạn hiểu rõ hơn về vẻ đẹp tinh xảo của nghệ thuật sơn mài, sự tài hoa của người nghệ nhân Việt, và nét đẹp văn hóa làng quê Việt Nam. Hãy đến với Hạ Thái để cảm nhận và trân trọng những giá trị di sản vô giá này.