Trong những năm gần đây, việc phát hiện và nghiên cứu các ngôi mộ cổ ở Việt Nam ngày càng trở nên phổ biến, thu hút sự quan tâm lớn từ giới khảo cổ học và công chúng. Những di tích này không chỉ có giá trị về mặt khảo cổ mà còn cung cấp nguồn tư liệu quý giá, giúp chúng ta hiểu sâu hơn về lịch sử, văn hóa và đời sống của người Việt cổ. Khám phá những bí ẩn ẩn chứa trong lòng đất là một hành trình đầy thú vị, kết nối quá khứ với hiện tại, mở ra những trang sử mới đầy bất ngờ.
Khám Phá Những Bí Mật Từ Di Cốt
Việc tìm thấy những di cốt người còn tương đối nguyên vẹn, có niên đại lên đến hàng nghìn năm, là một đóng góp to lớn cho ngành khảo cổ học Việt Nam. Qua nghiên cứu di cốt, hộp sọ, các nhà khoa học có thể xác định nguồn gốc dân tộc, một vấn đề có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc dựng lại bức tranh lịch sử.
Mộ cổ Gò De được bảo tàng lịch sử VN bảo quản. (ảnh: N.M.H)
Một ví dụ điển hình là ngôi mộ Việt Khê (Hải Phòng), hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử Việt Nam. Ngôi mộ này được làm từ thân cây khoét rỗng, có kích thước lớn hơn nhiều so với các ngôi mộ cổ khác như Châu Can. Đặc biệt, trong mộ Việt Khê, người ta đã tìm thấy hơn 100 cổ vật, bao gồm công cụ, vũ khí, nhạc khí bằng đồng thau, đồ gốm và đồ da sơn. Sự phong phú của các di vật này đã đóng góp lớn vào kho tàng văn hóa đồ đồng thau ở Việt Nam, giúp các nhà nghiên cứu có thêm dữ liệu để nghiên cứu sâu hơn về giai đoạn lịch sử cách đây khoảng 2500 năm.
Bên cạnh đó, việc tìm thấy vải trong các ngôi mộ cổ cũng mở ra một hướng nghiên cứu mới về kỹ thuật dệt và chất liệu vải của người xưa. Tiến sĩ Nguyễn Việt tại Trung tâm Tiền sử Đông Nam Á đã nghiên cứu thành công vải thô Đông Sơn và xác định chất liệu sợi dệt là từ một loại cây đay.
Bí Ẩn Về Những Xác Ướp Cổ
Mặc dù khái niệm “xác ướp” theo cách hiểu của khoa học hiện đại (sử dụng chất bảo quản để giữ xác) chưa được ghi nhận trong lịch sử Việt Nam, nhưng trên thực tế, nhiều ngôi mộ cổ khi khai quật đã phát hiện xác người còn khá nguyên vẹn. Điều này đã làm dấy lên những tranh cãi và tò mò về kỹ thuật bảo quản xác của người xưa.
Hầu hết các mộ xác ướp được phát hiện một cách tình cờ bởi người dân trong quá trình làm nương rẫy hoặc xây dựng công trình thủy lợi. Ngôi mộ đầu tiên có xác ướp được giữ nguyên là ở xã Dân Lực, Nông Cống (Thanh Hóa), vào năm 1958, được xác định là mộ của một bà phi dòng họ Trịnh.
Tiếp sau đó, nhiều ngôi mộ xác ướp khác cũng được phát hiện ở Hoằng Đức (Thanh Hóa), Vân Cát (Nam Hà) của bà Phạm Thị Nguyên Chân, Vụ Bản của phu nhân Trần Quý Thị, và mộ Ứng Quận công phu nhân Bùi Thị Khang. Từ những năm 50 đến 70, các nhà khảo cổ còn khai quật mộ Đinh Văn Tả cùng hai bà vợ ở Hàm Giang, Cẩm Giàng (Hải Hưng cũ), mộ một thiếu phụ khoảng 20 tuổi ở Thụy Anh, Thái Bình, và mộ một hoạn quan (?) ở Thanh Liêm, Nam Hà.
Xác ướp bà Phạm Thị Nguyên Chân. (ảnh: N.M.H)
Ngoài ra, gần 30 mộ hợp chất khác cũng được phát hiện nhưng chưa khai quật, như mộ Trịnh Quận công Hoàng Công Kỳ ở Quỳnh Côi, Thái Bình, mộ vua Lê Uy Mục (Hà Bắc), và mộ Tổng trấn Vũ Duy Chức cùng vợ ở Nam Trực, Nam Hà. Các ngôi mộ xác ướp này đều có niên đại vào thời nhà Lê – Nguyễn.
Do là mộ của vua chúa, quan lại, nên có tin đồn về việc chôn theo vàng bạc, châu báu, khiến nhiều người dân tìm cách đào trộm. Một số ngôi mộ còn bị bom đạn Mỹ phá hủy trong chiến tranh. Điều này dẫn đến việc một số ngôi mộ khi khai quật không còn nguyên vẹn, xác bị hủy hoại, đồ tùy táng bị rách nát. Tuy nhiên, những ngôi mộ còn lại khi khai quật thì xác vẫn còn nguyên vẹn, thậm chí da dẻ còn mềm mại, khớp xương co duỗi dễ dàng.
Đặc biệt, ngôi mộ của vua Lê Dụ Tông ở Bái Trạch, Thọ Xuân (Thanh Hóa) là một phát hiện quan trọng. Năm 1958, một người dân trong vùng cuốc đất làm vườn đã chạm vào quách mộ, làm vỡ quách và thấy quan tài sơn son bên trong. Khi người này dùng xà beng chọc thủng quan tài, một mùi thơm tỏa ra.
Giống như nhiều ngôi mộ xác ướp khác, mộ vua Lê Dụ Tông thuộc dạng mộ hợp chất, gồm trong quan, ngoài quách. Quách bên ngoài được làm bằng một loại hợp chất rất chắc, bao gồm cát, vôi đốt từ con hàu, mật mía và nước ngâm cây niệt dó. Quan tài được làm bằng gỗ ngọc am (hoàng đàn rủ), một loại gỗ quý hiếm.
Bên trong quan tài vua Lê Dụ Tông có một áo hoàng bào thêu kim tuyến, cùng nhiều đồ tùy táng khác như quạt giấy, bút lông, sách bìa gấm, túi đựng trầu cau và hộp gỗ tròn đựng sáp mềm. Những hiện vật này cung cấp tư liệu quý giá về hoàng cung thời Lê và đang được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Việt Nam. Trong quan tài vua Lê Dụ Tông cũng như các quan tài có xác ướp khác đều có một lượng dầu thơm, được xác định là dầu thông có lẫn dầu khuynh diệp hoặc dầu bạch đàn. Phía dưới tấm thất tinh là lớp gạo rang và chè búp khô hoặc bông.
Kỹ Thuật Ướp Xác Cổ Truyền & Bảo Quản Hiện Đại
Việc giữ được xác nguyên vẹn sau hàng trăm năm trong các ngôi mộ cổ ở Việt Nam là một điều kỳ diệu. Các nhà khoa học đã đưa ra nhiều giả thuyết để lý giải hiện tượng này.
Một giả thuyết cho rằng người xưa có thể đã có ý định giữ xác trong nhà một thời gian để cúng tế, làm lễ. Vì vậy, quan tài phải được làm thật kín, bên dưới tấm thất tinh có lớp gạo rang dày hoặc chè khô để hút nước từ thi hài. Ngoài ra, việc sử dụng quan tài bằng gỗ thơm và dầu thơm cũng giúp hạn chế mùi hôi từ thi thể.
Những việc làm này của người xưa đã vô tình tạo ra môi trường bảo quản xác lý tưởng. Khi quan tài được đặt trong lớp quách chắc chắn, kín khí, lượng oxy cần thiết cho sự sống của vi khuẩn không đủ, khiến chúng không thể hoạt động. Bên cạnh đó, dầu thông và dầu khuynh diệp có khả năng diệt khuẩn, giúp thi hài không bị phân hủy.
Ngày nay, với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, công nghệ ướp xác và bảo quản thi hài đã đạt đến trình độ cao. Thi hài của Chủ tịch Hồ Chí Minh là một minh chứng cho điều này.
Việc bảo quản, gìn giữ thi hài trong các ngôi mộ xác ướp là một công việc vô cùng khó khăn. Những xác ướp sau khi khai quật được đưa về Hà Nội để nghiên cứu và bảo quản tại Bảo tàng Lịch sử Việt Nam. Thi hài được đặt trong phòng điều hòa với nhiệt độ và độ ẩm ổn định, đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật bảo quản. Hàng năm, bảo tàng có chế độ kiểm tra, bảo dưỡng định kỳ, sử dụng hóa chất để diệt trùng, diệt khuẩn và loại bỏ nấm mốc.
Tiếp Tục Hành Trình Khám Phá
Những ngôi mộ cổ bí ẩn ở Việt Nam không chỉ là những di tích lịch sử mà còn là những kho tàng văn hóa vô giá. Việc nghiên cứu và bảo tồn những di tích này là trách nhiệm của chúng ta đối với thế hệ tương lai. Hành trình khám phá những bí mật ẩn chứa trong lòng đất vẫn còn tiếp diễn, hứa hẹn sẽ mang đến những khám phá mới, giúp chúng ta hiểu sâu hơn về lịch sử và văn hóa Việt Nam.