Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan vừa có báo cáo gửi các Đại biểu Quốc hội về một số nội dung liên quan đến nhóm vấn đề chất vấn tại kỳ họp thứ 8. Trong đó, vấn đề kiểm soát thuốc lá, đặc biệt là các loại thuốc lá mới và việc tăng thuế thuốc lá nhận được nhiều sự quan tâm.
Việc phòng chống tác hại thuốc lá, chất kích thích, đặc biệt trong môi trường học đường luôn là một thách thức lớn. Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá được Quốc hội ban hành năm 2012 đánh dấu bước tiến quan trọng, được WHO đánh giá cao. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều tồn tại cần giải quyết để bảo vệ người dân khỏi những tác hại do thuốc lá gây ra.
Thực trạng sử dụng thuốc lá và những nỗ lực phòng chống
Báo cáo tổng kết 10 năm thi hành Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá cho thấy tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu thông thường trong nam giới trưởng thành đã giảm trung bình 0,5% mỗi năm (từ 47,4% năm 2010 xuống còn 38,9% năm 2023). Tỷ lệ hút thuốc lá điếu thông thường ở thanh thiếu niên cũng giảm, cụ thể ở nhóm 13-17 tuổi giảm từ 5,36% năm 2013 xuống còn 2,78% năm 2019; nhóm 13-15 tuổi giảm từ 2,5% năm 2014 xuống còn 1,9% năm 2022. Đồng thời, tỷ lệ phơi nhiễm với khói thuốc thụ động cũng giảm đáng kể ở các hộ gia đình, nơi công cộng và nơi làm việc.
Thuốc lá mới đã được cảnh báo độc hại, ảnh hưởng đến sức khỏe, đặc biệt là giới trẻ
Những kết quả này cho thấy những nỗ lực trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá đã mang lại những hiệu quả nhất định. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khó khăn và thách thức đặt ra, đặc biệt là vấn đề thuốc lá mới và việc thực thi các quy định pháp luật.
Thuế thuốc lá ở Việt Nam còn quá thấp
Một trong những vấn đề được Bộ trưởng Đào Hồng Lan đề cập là thuế thuốc lá của Việt Nam còn rất thấp. Theo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá theo tỷ lệ là 75% và giá tính thuế là giá xuất xưởng. Tỷ lệ thuế thuốc lá trong giá bán lẻ tại nước ta chỉ chiếm 38,8%.
Tỷ lệ này thấp hơn so với trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình là 59% giá bán lẻ, bằng một nửa của hầu hết các nước ASEAN như: Thái Lan 78,6%, Singapore 67,1%, Indonesia 62,3% giá bán lẻ và thấp hơn rất nhiều so với khuyến cáo của WHO là 70% – 75% giá bán lẻ.
Việc thuế thuốc lá thấp làm giảm hiệu quả của các biện pháp phòng chống tác hại thuốc lá, khiến cho thuốc lá dễ dàng tiếp cận hơn với người tiêu dùng, đặc biệt là giới trẻ.
Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng: Nguy cơ tiềm ẩn
Đối với thuốc lá mới (thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng), Bộ Y tế nhận diện đây là sản phẩm gây ra nhiều tác hại nghiêm trọng đối với sức khỏe, kinh tế, xã hội và môi trường sống, ảnh hưởng trực tiếp đến các đối tượng thanh, thiếu niên. Bộ Y tế phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Thông tin và Truyền thông và các cơ quan, địa phương chỉ đạo tổ chức triển khai nhiều giải pháp tuyên truyền phòng, chống tác hại của thuốc lá mới.
Tăng cường truyền thông về phòng chống tác hại thuốc lá điện tử
Hiện chưa có cơ chế pháp lý quản lý thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá chưa có khái niệm “Thuốc lá điện tử”, “Thuốc lá nung nóng”; chưa có quy định về phụ kiện, thiết bị đi kèm khi sử dụng các sản phẩm này; chưa giao cho cơ quan nào quy định về quy chuẩn, hay tiêu chuẩn quản lý chất lượng.
Bộ trưởng Bộ Y tế cho biết, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đã được WHO và nhiều chuyên gia y tế cảnh báo là độc hại, gây nghiện, ảnh hưởng đến sức khỏe, tính mạng của con người, đặc biệt là giới trẻ. WHO đã có 2 văn bản chính thức gửi Chính phủ, Bộ Y tế đề nghị cấm các sản phẩm này tại Việt Nam.
Theo đánh giá của Hội Kinh tế y tế, thiệt hại về kinh tế do hút thuốc lá tính sơ bộ lớn gấp 5 lần so với nguồn thu từ thuế mang lại. Đặc biệt tính chất gây nghiện, pha trộn ma túy ngày càng phổ biến và tinh vi đã được Bộ Công an cảnh báo.
Thuốc lá mới hấp dẫn và thu hút giới trẻ như hướng đến phong cách sống thời thượng; kiểu dáng, hương vị đa dạng, hấp dẫn (gấu, hộp sữa, đồng hồ đeo tay…). Thuốc lá điện tử có giá rất rẻ, vài chục nghìn cũng có thể mua được, nên các em dễ dàng sở hữu các sản phẩm này.
Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng rất dễ tìm kiếm, việc mua bán dễ dàng diễn ra nhanh chóng, thuận tiện từ các trang mạng xã hội hay các địa điểm bán lẻ, thậm chí có điểm bán gần khu vực trường học.
Các thông tin quảng cáo, tiếp thị của các công ty thuốc lá gây hiểu nhầm cho người sử dụng như có công dụng cai nghiện, giảm phơi nhiễm, giảm hại… thậm chí sử dụng các thần tượng của giới trẻ để quảng bá các sản phẩm này.
Do thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng không nằm trong danh mục ngành nghề cấm đầu tư, kinh doanh hoặc hành vi nghiêm cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo các sản phẩm này không có trong Luật Phòng chống tác hại thuốc lá nên khi phát hiện hành vi vi phạm thì cơ quan chức năng của ngành Công thương mới xử lý chủ yếu là hành vi buôn bán hàng nhập lậu, không có nguồn gốc xuất xứ, không có hóa đơn chứng từ.
Cơ quan chức năng ngành Công an xử lý nếu phát hiện có pha trộn, tẩm ướp, bơm tinh chất ma túy và chất cấm trong thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Như vậy, chưa bảo đảm kịp thời ngăn chặn, chế tài chưa đủ mạnh và chưa đủ sức răn đe.
Bộ Y tế cho biết theo báo cáo tổng hợp gần 700 cơ sở khám bệnh, chữa bệnh riêng năm 2023 có 1.224 ca nhập viện do sử dụng thuốc lá mới.
Giải pháp và kiến nghị
Để khắc phục những tồn tại và nâng cao hiệu quả công tác phòng chống tác hại thuốc lá, Bộ Y tế đề xuất một số giải pháp sau:
-
Sửa đổi, bổ sung Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá: Trình ban hành Nghị quyết của Quốc hội về cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và thuốc lá mới khác; trong đó quy định cụ thể về quản lý và phòng, chống tác hại của thuốc lá mới; trách nhiệm của các bộ ngành liên ngành và cộng đồng trong tăng cường hiệu lực thực thi quy định cấm để kịp thời ngăn chặn tác hại của thuốc lá mới gây ra.
-
Xây dựng lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt: Đảm bảo đến năm 2030 mức thuế đạt tỷ trọng trên giá bán lẻ theo khuyến nghị của WHO để đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá theo mục tiêu chiến lược quốc gia phòng, chống tác hại của thuốc lá.
-
Tiếp tục triển khai các biện pháp chuyên môn: Thực hiện môi trường không khói thuốc; lồng ghép hoạt động tư vấn cai nghiện thuốc lá vào các chương trình y tế quốc gia về phòng, chống các bệnh không lây nhiễm, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, các chương trình y tế, nâng cao sức khỏe cộng đồng và hoạt động chuyên môn của các cơ sở y tế trong toàn quốc; phát triển dịch vụ tư vấn cai nghiện thuốc lá…
-
Tăng cường thông tin, tuyên truyền: Về tác hại của các sản phẩm thuốc lá bao gồm các sản phẩm thuốc lá mới đến cộng đồng, đặc biệt là đối với thanh thiếu niên. Xây dựng tài liệu truyền thông và tổ chức truyền thông nhằm nâng cao nhận thức của chính quyền các cấp, các nhóm đối tượng thực thi pháp luật và người dân.
-
Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát: Việc thực hiện Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá trong các cơ sở giáo dục, các trường học, các trung tâm giáo dục.
Kết luận
Công tác phòng chống tác hại thuốc lá là một quá trình lâu dài và cần sự chung tay của toàn xã hội. Việc tăng thuế thuốc lá, kiểm soát chặt chẽ thuốc lá mới và thực hiện đồng bộ các giải pháp là những yếu tố then chốt để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm thiểu gánh nặng bệnh tật do thuốc lá gây ra.