Lễ hội Kate Ninh Thuận, một viên ngọc quý trong kho tàng văn hóa Việt Nam, không chỉ là dịp để cộng đồng người Chăm tưởng nhớ tổ tiên và cầu mong mùa màng bội thu, mà còn là cánh cửa rộng mở chào đón du khách thập phương đến khám phá những giá trị truyền thống độc đáo. Đến Ninh Thuận vào mùa lễ hội Kate, bạn không chỉ được chiêm ngưỡng những nghi lễ trang trọng, hòa mình vào không gian văn hóa đậm đà bản sắc, mà còn có cơ hội trải nghiệm những hoạt động văn hóa, ẩm thực đặc sắc, khó quên.
Nguồn gốc sâu xa của Lễ hội Kate: Khám phá cội nguồn văn hóa Chăm
Lễ hội Kate, tên gọi bắt nguồn từ từ “Katik” trong tiếng Hindu và “Kattika” trong tiếng Phạn, mang trong mình ý nghĩa thiêng liêng về sự tưởng nhớ tổ tiên, các vị thần linh và những người có công với dân tộc Chăm. Lễ hội này không chỉ là một sự kiện văn hóa đơn thuần, mà còn là biểu tượng của bản sắc và cội nguồn của vương quốc Champa xưa.
Tuy nhiên, theo dòng chảy lịch sử, Lễ hội Kate Ninh Thuận đã trải qua những biến đổi nhất định, chịu ảnh hưởng từ văn hóa Ấn Độ và Hồi giáo. Điều này thể hiện rõ nét qua sự đa dạng trong các nghi lễ và tập tục của ba cộng đồng tôn giáo Chăm: Ahier, Awal và Islam. Dù có những khác biệt trong nghi thức do ảnh hưởng của Ấn Độ giáo và Hồi giáo, nhưng gốc rễ của Lễ hội Kate vẫn là sự tôn kính tổ tiên và các vị thần, kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai trong dòng chảy văn hóa Chăm.
Lễ hội Kate Ninh Thuận là một trong những lễ hội lớn nhất của cộng đồng người Chăm
Để hiểu sâu sắc hơn về Lễ hội Kate, chúng ta cần ngược dòng thời gian, tìm về lịch sử vương quốc Champa từ thế kỷ II đến XII, thời kỳ thịnh vượng nhất của vương quốc này. Sự du nhập của Ấn Độ giáo đã tạo nên một bước ngoặt lớn, ảnh hưởng sâu rộng đến các nghi lễ cúng tế của người Chăm, đặc biệt là trong các sự kiện trọng đại như lễ hội thu hoạch, lễ mừng chiến thắng hay lễ đăng quang của vua chúa.
Đến thế kỷ XV, khi kinh đô Vijaya (Bình Định ngày nay) sụp đổ vào năm 1471, nền văn minh Champa dần suy tàn. Ảnh hưởng của Ấn Độ giáo cũng mờ nhạt dần, nhường chỗ cho sự trỗi dậy của tín ngưỡng Hồi giáo. Tuy nhiên, văn hóa Champa vẫn mang đậm dấu ấn của cả Ấn Độ giáo và Hồi giáo, tạo nên một bức tranh văn hóa đa sắc màu. Ngày nay, cộng đồng người Chăm ở Ninh Thuận và Việt Nam vẫn duy trì sự đa dạng tín ngưỡng này, với hai cộng đồng lớn nhất là người Chăm Ahier (Bà La Môn giáo) và Chăm Awal (Bà Ni giáo). Trong khi lễ hội Ramưwan là nét đặc trưng của người Chăm Bà Ni, thì Lễ hội Kate Ninh Thuận là biểu tượng văn hóa của người Chăm Bà La Môn.
Thời gian và địa điểm: Lên kế hoạch trải nghiệm Lễ hội Kate
Lễ hội Kate Ninh Thuận thường diễn ra trong 3 ngày, bắt đầu vào ngày 1 tháng 7 theo lịch Chăm, tương ứng với khoảng thời gian từ cuối tháng 9 đến đầu tháng 10 dương lịch. Đây là thời điểm lý tưởng để du khách lên kế hoạch khám phá Ninh Thuận và hòa mình vào không khí lễ hội tưng bừng.
Địa điểm chính diễn ra lễ hội là tại các đền tháp cổ kính, linh thiêng, bao gồm:
- Đền tháp Po Nagar: Nằm tại thôn Hữu Đức, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước.
- Tháp Po Klong Garai: Tọa lạc tại phường Đô Vinh, thành phố Phan Rang – Tháp Chàm.
- Tháp Po Rome: Thuộc thôn Hậu Sanh, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước.
Theo truyền thống, các nghi lễ của Lễ hội Kate sẽ diễn ra theo trình tự từ đền tháp, sau đó lan tỏa đến các làng xã và cuối cùng là từng gia đình. Phong tục này thể hiện sự gắn kết cộng đồng, từ tập thể đến cá nhân, và được người Chăm trân trọng gìn giữ qua hàng ngàn năm lịch sử.
Người dân chuẩn bị rất nhiều lễ vật để dâng lên trong lễ tảo mộ của người Chăm Hồi Giáo ở Ninh Thuận
Hòa mình vào không gian linh thiêng: Các nghi lễ chính của Lễ hội Kate
Trải nghiệm Lễ hội Kate là hành trình khám phá những nghi lễ độc đáo, mang đậm giá trị văn hóa tâm linh của người Chăm. Các nghi lễ này diễn ra đồng thời tại cả ba đền tháp, theo một kịch bản chung, thể hiện sự thống nhất trong tín ngưỡng và văn hóa của cộng đồng. Về cơ bản, lễ hội được chia thành ba giai đoạn chính: cúng tế tại đền tháp, cúng tế tại làng và cúng tế tại gia đình.
Nghi lễ trên đền tháp: Kết nối tâm linh với thần linh
Mở đầu Lễ hội Kate Ninh Thuận là nghi lễ cúng tế trang trọng tại đền tháp, dưới sự chủ trì của thầy cả sư (người chủ lễ). Trong không gian linh thiêng, tiếng đàn Kanhi ngân vang cùng bài thánh ca trầm bổng, bà bóng thực hiện các nghi thức dâng lễ lên các vị thần. Sau đó, chủ lễ sẽ chủ trì lễ tắm tượng, một nghi thức quan trọng do các tu sĩ Bà La Môn thực hiện.
Lễ vật dâng cúng trong Lễ hội Kate tại đền tháp được chuẩn bị rất công phu và tỉ mỉ, bao gồm:
- Một con dê lớn và ba con gà để thực hiện lễ tẩy uế trong tháp.
- Năm mâm cơm với các món ăn truyền thống như canh và thịt dê.
- Một mâm cơm chay với muối vừng.
- Ba ổ bánh gạo và trái cây tươi ngon.
- Rượu, trứng, xôi chè, trầu cau và nhiều vật phẩm khác.
Đây là những lễ vật được dâng lên trên các tháp, còn phía dưới chân tháp là hàng trăm mâm lễ khác do người dân thành tâm chuẩn bị, thể hiện lòng biết ơn và sự thành kính đối với thần linh.
Các tiết mục được người dân biểu diễn để góp vui trong Lễ hội Kate Ninh Thuận
Quy trình Lễ hội Kate tại tháp diễn ra theo các bước trang trọng:
- Lễ rước y phục: Nghi lễ bắt đầu với việc người Chăm đón y phục từ người Raglai em út, mang từ trên núi xuống vào khoảng 7 giờ sáng. Nghi thức rước y phục diễn ra trang nghiêm, thể hiện sự tôn kính đối với thần linh.
- Lễ mở cửa tháp: Chủ lễ thực hiện nghi lễ mở cửa tháp, mời thần linh về dự lễ và thụ hưởng những lễ vật mà người dân dâng lên.
- Lễ tắm tượng thần (Manei yang): Sau khi mở cửa tháp là lễ tắm tượng thần, một nghi thức tẩy trần, thanh lọc mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc.
- Lễ mặc y phục cho tượng thần (Anguei khan aw kapo): Tượng thần được thay y phục mới, thể hiện sự tôn trọng và đổi mới.
- Đại lễ (Adaoh tama): Phần quan trọng nhất của lễ hội, diễn ra vào khoảng 9 giờ sáng và kéo dài đến 11 giờ trưa. Đại lễ là thời điểm tập trung cao nhất các nghi thức cúng tế, cầu nguyện và thể hiện lòng thành kính của cộng đồng.
Sau khi hoàn thành các nghi lễ tại đền tháp, người dân sẽ trở về làng để tiếp tục các hoạt động lễ hội, tạo nên một không khí tưng bừng, náo nhiệt lan tỏa khắp cộng đồng.
Không khí náo nhiệt tại làng: Hội làng và sự gắn kết cộng đồng
Nghi thức cúng Lễ hội Kate tại làng được tổ chức song song với phần hội, tạo nên một không gian văn hóa đa sắc màu, kết hợp giữa yếu tố tâm linh và sinh hoạt cộng đồng. Trước ngày lễ hội, dân làng cùng nhau chung tay chuẩn bị mọi thứ, từ việc quét dọn đền thờ, trang hoàng nhà làng, đến chuẩn bị sân bãi và các món ăn truyền thống. Không khí chuẩn bị rộn ràng, thể hiện tinh thần đoàn kết và gắn bó của cộng đồng.
Dân làng cùng nhau chuẩn bị lễ cùng
Các nghi lễ tại làng cũng được thực hiện trang trọng không kém nghi lễ trên đền tháp. Theo tín ngưỡng của người Chăm, mỗi làng sẽ thờ một vị thần riêng, nhưng đều chung mục đích cúng tế thần làng, tương tự như tục thờ Thành Hoàng của người Kinh. Chủ tế tại làng thường là người có uy tín, được dân làng tin tưởng, thay mặt cộng đồng dâng lễ vật và cầu mong thần linh phù hộ cho dân làng được bình an, khỏe mạnh, mùa màng bội thu.
Phần hội của Lễ hội Kate tại làng diễn ra vô cùng sôi động với nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật đặc sắc. Người dân và du khách cùng nhau hòa mình vào các tiết mục biểu diễn nghệ thuật truyền thống như múa Chăm, hát Ka-tei, thổi kèn Saranai, chơi trống Ghi năng, tái hiện những nét văn hóa độc đáo của dân tộc Chăm. Bên cạnh đó, các trò chơi dân gian truyền thống cũng được tổ chức, thu hút đông đảo người tham gia, tạo nên không khí vui tươi, náo nhiệt.
Ấm cúng lễ Kate tại gia: Tôn vinh tổ tiên và gia đình
Sau khi kết thúc Lễ hội Kate ở làng, người Chăm trở về nhà để thực hiện nghi lễ cúng gia tiên. Chủ lễ thường là người lớn tuổi nhất trong dòng họ, đại diện gia đình dâng lễ lên tổ tiên. Tất cả thành viên trong gia đình, dù ở xa xôi cũng cố gắng trở về sum họp, cùng nhau chuẩn bị mâm cỗ cúng tổ tiên.
Trong không gian ấm cúng của gia đình, mọi người cùng nhau cầu nguyện, bày tỏ lòng biết ơn đối với tổ tiên và mong ước một năm mới an lành, hạnh phúc, làm ăn phát đạt. Lễ hội Kate không chỉ là dịp để tôn vinh tổ tiên, mà còn là cơ hội để gắn kết tình cảm gia đình, củng cố mối quan hệ giữa các thành viên trong dòng họ. Đây là một nét đẹp văn hóa truyền thống, thể hiện sự coi trọng giá trị gia đình và cội nguồn của người Chăm.
Trải nghiệm ẩm thực Kate: Hương vị đặc trưng của người Chăm
Lễ hội Kate không chỉ là một hành trình khám phá văn hóa tâm linh, mà còn là cơ hội tuyệt vời để thưởng thức những món ăn đặc sắc của người Chăm. Ẩm thực Chăm là sự hòa quyện tinh tế giữa hương vị đậm đà của các loại gia vị tự nhiên và sự khéo léo trong cách chế biến, tạo nên những món ăn độc đáo, khó quên.
Trong những ngày lễ hội, bạn sẽ có cơ hội thưởng thức nhiều món ăn truyền thống như:
- Cơm lam: Món cơm dẻo thơm được nấu trong ống tre, mang hương vị đặc trưng của núi rừng.
- Thịt dê nướng: Món ăn nổi tiếng của Ninh Thuận, với thịt dê tươi ngon được tẩm ướp gia vị và nướng trên than hoa, thơm lừng, đậm đà.
- Gỏi cá mai: Món gỏi thanh mát, chua ngọt, được chế biến từ cá mai tươi sống, kết hợp với các loại rau thơm và gia vị đặc trưng.
- Bánh căn, bánh xèo: Những món bánh dân dã, quen thuộc nhưng mang hương vị đặc biệt của vùng đất Ninh Thuận.
- Rượu cần: Thức uống truyền thống của người Chăm, được làm từ gạo và các loại men lá tự nhiên, có hương vị thơm nồng, đặc trưng.
Những tiết mục nghệ thuật truyền thống được biểu diễn trong Lễ hội Kate Ninh Thuận
Thưởng thức ẩm thực Lễ hội Kate không chỉ là trải nghiệm vị giác, mà còn là cách để bạn hiểu thêm về văn hóa, phong tục tập quán và đời sống của người Chăm. Hãy dành thời gian khám phá những hương vị độc đáo này để hành trình trải nghiệm lễ hội thêm phần trọn vẹn.
Lời khuyên và lưu ý khi tham gia Lễ hội Kate
Để có một trải nghiệm Lễ hội Kate trọn vẹn và ý nghĩa, bạn nên lưu ý một số điều sau:
- Thời gian: Lễ hội Kate thường diễn ra vào cuối tháng 9 hoặc đầu tháng 10 dương lịch. Hãy theo dõi thông tin để lên kế hoạch phù hợp.
- Địa điểm: Lễ hội được tổ chức tại nhiều địa điểm khác nhau, bao gồm đền tháp, làng xã và gia đình. Bạn có thể lựa chọn tham gia các hoạt động tại đền tháp để chiêm ngưỡng nghi lễ chính, hoặc hòa mình vào không khí lễ hội tại các làng xã để trải nghiệm văn hóa cộng đồng.
- Trang phục: Nên chọn trang phục lịch sự, kín đáo khi tham gia lễ hội, đặc biệt là khi đến các đền tháp linh thiêng.
- Tôn trọng văn hóa: Hãy tôn trọng các nghi lễ, phong tục tập quán của người Chăm. Giữ gìn trật tự, không gây ồn ào, mất vệ sinh trong khu vực lễ hội.
- Tìm hiểu trước: Tìm hiểu trước về Lễ hội Kate, các nghi lễ, hoạt động và địa điểm tổ chức để có sự chuẩn bị tốt nhất.
- Kết hợp tham quan: Kết hợp tham quan Lễ hội Kate với việc khám phá các điểm du lịch nổi tiếng khác của Ninh Thuận như biển Ninh Chữ, vịnh Vĩnh Hy, vườn nho, đồi cát Nam Cương…
Kết luận
Trải nghiệm Lễ hội Kate người Chăm là một hành trình văn hóa độc đáo, đưa bạn đến với những giá trị truyền thống lâu đời, những nghi lễ linh thiêng và không khí lễ hội tưng bừng, náo nhiệt. Đây không chỉ là dịp để khám phá văn hóa Chăm mà còn là cơ hội để bạn hòa mình vào không gian đa sắc màu của vùng đất Ninh Thuận, cảm nhận sự hiếu khách và lòng mến khách của người dân nơi đây. Hãy đến Ninh Thuận và trải nghiệm Lễ hội Kate để có những kỷ niệm đáng nhớ và hiểu sâu sắc hơn về văn hóa Việt Nam.