Điện Biên, nơi hội tụ của 19 dân tộc anh em, mỗi dân tộc mang một nét văn hóa riêng biệt, góp phần tạo nên bức tranh đa sắc màu cho vùng đất này. Trong đó, người Thái chiếm một phần lớn dân số và đã hình thành nên những nét văn hóa đặc trưng, thể hiện rõ trong câu nói “Ăn cơm nếp, uống rượu cần, mặc xửa cóm, ở nhà sàn”. Những nếp nhà sàn truyền thống không chỉ là nơi che mưa nắng mà còn là biểu tượng văn hóa, là linh hồn của người Thái ở Tây Bắc.
Ngôi nhà truyền thống của người Thái xã Chà Nưa (Nậm Pồ, Điện Biên) vẫn được bảo tồn, gìn giữ nguyên vẹn
Nét Độc Đáo Trong Kiến Trúc Nhà Sàn Người Thái
Nhà sàn của người Thái không chỉ đơn thuần là một công trình kiến trúc, mà còn là kết tinh của văn hóa, lịch sử và triết lý sống của cộng đồng. Ngôi nhà được xây dựng từ các nguyên liệu tự nhiên như gỗ, tre, nứa, song, mây, tranh, kè, cỏ,… tạo nên sự hài hòa với thiên nhiên.
Việc chuẩn bị gỗ là công đoạn quan trọng và tốn nhiều công sức nhất. Gỗ phải đảm bảo chất lượng tốt, bền bỉ trong môi trường tự nhiên và có khả năng chịu lực cao. Gỗ thường được sử dụng để làm cột, kèo, quá giang, xà dọc, xà ngang – những kết cấu quan trọng nhất của ngôi nhà. Gỗ làm cột nhà thường là những cây gỗ to, được chặt vào mùa đông để tránh mối mọt, đảm bảo sự vững chãi cho ngôi nhà.
Dù người Thái ở Chà Nưa đã có sự thay đổi về vật liệu, thiết kế phù hợp với sinh hoạt, nhưng ngôi nhà sàn vẫn giữ được nét đẹp truyền thống
Đối với xà, quá giang, người ta có thể chọn các loại gỗ khác, nhẹ hơn, không cứng bằng gỗ làm cột, nhưng tuyệt đối không thể bị mối mọt. Công việc khai thác và vận chuyển gỗ đòi hỏi sự liên kết của các cá nhân trong cộng đồng làng, bản. Chính trong quá trình chuẩn bị ấy, tinh thần tương thân tương ái, tương trợ giúp đỡ lẫn nhau trong cộng đồng người Thái được thể hiện rõ nét. Đây là một phần không thể thiếu trong văn hóa của người Thái, thể hiện sự gắn kết cộng đồng và tinh thần đoàn kết.
Sự Khác Biệt Trong Thiết Kế Nhà Sàn Giữa Các Nhóm Thái
Theo ông Thùng Văn Đôi, bản Nà Ẳn 2, xã Chà Nưa, huyện Nậm Pồ (Điện Biên): “Mỗi ngành dân tộc Thái, hay mỗi vùng miền sẽ có một thói quen dựng nhà riêng, nhưng về tổng thể kiến trúc, kết cấu ngôi nhà đều như nhau. Nếu nhà sàn của dân tộc Thái trắng có 4 mái phẳng, thì nhà của dân tộc Thái đen lại có mái khum khum hình mai rùa và có khau cút ở hai đầu mái nhà”.
Vợ chồng ông Thùng Văn Đôi, bản Nà Ẳn 2, xã Chà Nưa (Nậm Pồ ,Điện Biên) mỗi ngày vẫn đan lát, bảo tồn các loại nhạc cụ truyền thống của dân tộc Thái dưới nếp nhà sàn
Sự khác biệt này thể hiện sự đa dạng trong văn hóa của người Thái, đồng thời cho thấy sự thích ứng của họ với môi trường sống và điều kiện tự nhiên khác nhau. Dù có sự khác biệt, nhưng tất cả các ngôi nhà sàn của người Thái đều mang những đặc điểm chung, thể hiện bản sắc văn hóa của dân tộc.
Quan Niệm Về Số Lượng Gian và Bậc Thang
Dân tộc Thái quan niệm, con số may mắn phải là số lẻ, nên kết cấu nhà ở thường là nhà 3 gian hoặc 5 gian, nhà nào giàu thì 7 gian, tổng số cửa sổ và cửa chính cũng phải là con số lẻ. Hai cầu thang ở hai đầu ngôi nhà cũng là bậc lẻ 7, 9, 11 hoặc 13 bậc thang.
Ngôi nhà được chia làm 3 tầng, tầng thứ nhất là gầm sàn dùng để chất củi, để nông cụ, tầng thứ hai là mặt sàn là nơi sinh hoạt của gia đình, tầng thứ 3 là gác trên là nơi cất giữ đồ vật quý. Cách bố trí này thể hiện sự khoa học trong việc sử dụng không gian sống, đồng thời phản ánh những giá trị văn hóa và tín ngưỡng của người Thái.
Bảo Tồn và Phát Huy Giá Trị Văn Hóa Nhà Sàn
Ông Thùng Văn Ảnh, Chủ tịch UBND xã Chà Nưa, huyện Nậm Pồ cho biết: Xã Chà Nưa có 6 bản, thì 5 bản là người Thái đã định cư từ rất lâu đời ở đây. Để thích ứng với sự phát triển của xã hội, những ngôi nhà sàn của dân tộc Thái cũng đang có nhiều thay đổi, thiết kế hiện đại, vật liệu đa dạng hơn, quan niệm về cách dựng nhà, sắp xếp không gian sinh hoạt cũng không còn nhất nhất theo lối cũ để phù hợp với cuộc sống mới. Tuy nhiên hiện nay, nhiều ngôi nhà truyền thống của người Thái xã Chà Nưa vẫn đang được bà con bảo tồn, gìn giữ nguyên vẹn…
Những ngôi nhà sàn truyền thống xen lẫn nhà sàn hiện đại của bản Nà Sự, xã Chà Nưa (Nậm Pồ, Điện Biên) được công nhận là bản văn hóa du lịch của tỉnh
“Chính quyền xã cũng thường xuyên tuyên truyền tới bà con, hạn chế sử dụng bê tông cốt thép vào xây dựng nhà sàn để bảo vệ và phát huy những giá trị tốt đẹp của nhà sàn mà cha ông đã để lại”, Chủ tịch UBND xã Thùng Văn Ảnh thông tin thêm. Điều này cho thấy sự quan tâm của chính quyền địa phương trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của nhà sàn người Thái.
Nhà Sàn – Điểm Nhấn Văn Hóa Trong Du Lịch Tây Bắc
Những ngôi nhà sàn của người Thái ở Tây Bắc không chỉ là nơi ở mà còn là một phần quan trọng của văn hóa du lịch địa phương. Du khách đến với Tây Bắc thường tìm đến những bản làng người Thái để trải nghiệm cuộc sống, tìm hiểu văn hóa và chiêm ngưỡng những ngôi nhà sàn độc đáo.
Nhà sàn trở thành một sản phẩm du lịch đặc trưng, góp phần quảng bá hình ảnh của Tây Bắc đến với du khách trong và ngoài nước. Việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của nhà sàn không chỉ giúp người Thái giữ gìn bản sắc văn hóa của mình mà còn tạo ra những cơ hội phát triển kinh tế từ du lịch.
Nhà sàn của người Thái ở Tây Bắc là một di sản văn hóa quý giá, cần được bảo tồn và phát huy. Đó không chỉ là nơi che mưa, che nắng mà còn là biểu tượng của bản sắc văn hóa, là niềm tự hào của người Thái. Việc gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa của nhà sàn sẽ góp phần làm phong phú thêm bức tranh văn hóa đa dạng của Việt Nam.